Icoon voeding

Aandacht besteden aan voeding in de kinderopvang of gastouderopvang loont. Gezonde voeding is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. In de dagopvang zijn er gedurende de dag allerlei eet- en drinkmomenten. Pedagogisch medewerkers spelen daarom een grote rol in de eetopvoeding van baby’s, dreumesen en peuters. Lees op deze pagina je hoe je gezonde voeding blijvend onderdeel maakt in jullie dagelijkse praktijk en beleid.

Waarom werken aan voeding?

  • Als kinderen gezond eten krijgen ze de voedingsstoffen binnen die ze nodig hebben.
  • Goede voeding verkleint de kans op ziekten, zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en kanker.
  • Goed eten kan helpen een gezond gewicht te behouden.
  • Gezonde en duurzame keuzes gaan vaak hand in hand; het is beter voor onszelf en voor het milieu.
  • Gezonde gewoonten aanleren is gemakkelijker dan later iets ongezonds afleren. Dat geldt ook voor gezonde voedingsgewoonten.

Voor je begint...

Wat doet jouw organisatie al?

Wat doet jouw organisatie al?

Beginsituatie bepalen in:

Werk met een gedegen stappenplan

Werk met een gedegen stappenplan

Lees hoe je een themaplan maakt voor:

Aan de slag met voeding

Met het Stappenplan werken aan Gezonde Kinderopvang zorg je voor blijvend resultaat. Werk aan voeding in jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op de pijlers beleid, ontwikkelen, omgeving en signaleren. Zo maak je meer impact weten we uit onderzoek. Lees hieronder aan welke activiteiten je per pijler kunt denken.

Zorg ervoor dat voeding een vaste plek heeft in jullie beleid.

Beleid
  • Stel een voedingsbeleid op. Welke visie heeft jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op voeding?
  • Beschrijf in het beleid in ieder geval wat jullie doen om bij te dragen aan gezonde voeding.
  • Bedenk als gastouderbureau hoe je gastouders kunt ondersteunen bij het vastleggen van het voedingsbeleid in hun pedagogisch werkplan.
  • Je kunt het themabeleid ook koppelen aan het pedagogisch beleid, gezondheids- en veiligheidsbeleid.
  • Gebruik het voorbeeldvoedingsbeleid van het Voedingscentrum. Deze kan deels of in zijn geheel dienen als basis voor jullie nieuwe beleid. Je vindt hier ook het voorbeeldbeleid dat gastouderbureaus kunnen aanbieden aan gastouders. Je kunt onder andere het volgende opnemen in beleid:
    • Kies zoveel mogelijk voor producten uit de Schijf van Vijf. Wanneer je weet welke producten je wilt gebruiken in jullie kinderopvangorganisatie pas je de inkooplijst daarop aan.
    • Besteed aandacht aan een duurzaam aanbod. Benoem het als jullie bijvoorbeeld meer plantaardig eten stimuleren, zo min mogelijk voedsel verspillen of kiezen voor klimaatvriendelijke groente- en fruitsoorten. Zorg dat het voedingsbeleid echt past bij jullie organisatie.
    • Beschrijf richtlijnen rondom voedingshygiëne (kijk voor meer informatie bij het kopje Richtlijnen).
    • Neem in je beleid ook op hoe jullie omgaan met verjaardagen. Jarig zijn betekent feest! Soms komt bij zo’n verjaardag een traktatie kijken, al hoeft dat niet. Je kan op de opvang ook een feestje vieren met slingers, een versierde stoel en een liedje zingen. Daarnaast is zeker op de eerste verjaardag trakteren voor het kind zelf nog niet nodig. Spreek minimaal een week voor de verjaardag van het kind met ouders of verzorgers over het trakteren. Zo voorkom je verrassingen.

Betrekken en informeren
  • Informeer medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en oudere kinderen tenminste jaarlijks over het beleid.
  • Voer een actief beleid rondom eten en drinken en betrek ouders/verzorgers daarbij. Luister naar hun adviezen.
  • Nodig de oudercommissie uit om over keuzes in het voedingsbeleid mee te praten.
  • Zet de belangrijkste veranderingen op een rij. Wat zijn de gevolgen voor de medewerkers? Wat betekent het voor ouders/verzorgers? Licht ze vervolgens in en blijf het vertellen. Op Voedingscentrum.nl vind je voorbeeldbrieven en voorbeeldteksten voor op de website of in een brochure.
  • Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of in een nieuwsbrief.

Borgen
  • Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak bijvoorbeeld één medewerker verantwoordelijk voor het actualiseren van het voedingsbeleid.
  • Denk ook aan uitvoeren en handhaven van het beleid, inclusief afstemming en communicatie met medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en kinderen.

Evalueren
  • Evalueer jaarlijks of het bestaande beleid werkbaar is voor pedagogisch medewerkers, gastouders en ouders/verzorgers.
 Tips bij pijler Beleid

Bied kinderen, medewerkers en gastouders activiteiten aan rond voeding. Met als doel dat zij hun kennis vergroten, vaardigheden aanleren en positief zijn over gezonde voeding.

Bijscholing
  • Vraag een (kinder)diëtist uit de regio om een workshop of presentatie over voeding te geven bij jullie op de locatie.
  • Heeft jullie organisatie of gastouderbureau een coach Gezonde Kinderopvang? Gebruik de themamodules Voeding en Gewicht uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers en gastouders hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

Kennis en activiteiten
  • Samen eten en drinken gaat ook om vaardigheden aanleren, communicatie over het eten (zoals benoemen wat het kind eet) en normen overdragen. Zo kunnen medewerkers kinderen stimuleren gezonde producten te proberen zoals onbekende soorten fruit en groenten.
  • Bij gezond leren eten gaat het ook over zelfregulering stimuleren. Dat wil zeggen dat pedagogisch medewerkers kinderen helpen hun gedrag steeds beter te sturen, goede gewoontes te ontwikkelen, eenvoudige regels op te volgen en zelf problemen op te lossen. Zo worden kinderen weerbaar. Ze kunnen dan makkelijker nee zeggen tegen verleidingen om hen heen, bijvoorbeeld als het om snoep gaat.
  • Zorg dat pedagogisch medewerkers voldoende kennis hebben over voeding zodat zij het afgesproken beleid kunnen uitvoeren.
  • Deel regelmatig video’s van het YouTubekanaal van het Voedingscentrum over: de Schijf van Vijf, gezonde voeding voor kinderen, gezonde eetopvoeding en eerste hapjes. Zo kun je de kennis over gezonde en duurzame voeding vergroten. 
  • Lees tips over de eetopvoeding op de website van het Voedingscentrum.
  • Ga ook eens aan de slag met kookactiviteiten. Lees op de website van het Voedingscentrum wat je samen met de kinderen tot 4 jaar kunt doen.
  • Gebruik de dagritmekaarten 'Fruit en groente', 'Keuken', 'Lunch' en 'Feest'. Deze bevatten inspiratie voor leuke activiteiten die pedagogisch medewerkers kunnen doen met jonge kinderen (1,5 tot 4 jaar).

Goede voorbeeld
  • Pedagogisch professionals zijn het grote voorbeeld van kinderen. Ze kopiëren jullie gedrag, ook het eetgedrag. Geef het gezonde voorbeeld en ze zullen je daarin volgen.
    Tips om het goede voorbeeld te geven:
    • Eet tijdens de lunch bijvoorbeeld samen groente. Je kunt de hele maaltijd mee-eten. Maar je kunt ook een klein hapje mee-eten om het goede voorbeeld te geven, maar niet direct een volledige portie. Dan kun je op een ander moment je eigen lunch buiten het zicht van de kinderen eten.
    • Eet bijvoorbeeld fruit en snackgroente als tussendoortje en drink water of thee zonder suiker. En snoep of snack geen producten die je niet aan de kinderen geeft, waar de kinderen bij zijn.
    • Maak gezond eten leuk, dan gaan kinderen eerder nieuwe dingen proeven. Vertel bijvoorbeeld dat je van wortelen goed kan zien.
    • Eet en drink tijdens een eetmoment rustig aan tafel.
Erkende activiteiten  
Tips bij pijler Ontwikkelen

Richt de fysieke en sociale omgeving zo in dat die bijdraagt aan de Gezonde voeding van kinderen, medewerkers en gastouders. Laat medewerkers en gastouders het goede voorbeeld geven en betrek ouders/verzorgers en samenwerkingspartijen bij jullie activiteiten.

Fysieke omgeving 
  • Houd vaste en rustige eetmomenten aan. Bijvoorbeeld door iedere dag op een min of meer vast tijdstip gezamenlijk aan tafel te eten en daar de tijd voor te nemen.
  • Leer kinderen water drinken. Water bevat geen calorieën en heeft een neutrale smaak. In limonade, diksap, frisdrank en in sap zit veel suiker. In light frisdranken zit geen suiker, maar deze dranken zorgen er alsnog voor dat kinderen gewend raken aan het drinken van zoete dranken. Light dranken zijn vanwege het zuur dat erin zit ook slecht voor de tanden. Leer kinderen dus water drinken. Lees meer op de website van het Voedingscentrum.
  • Geef je toch een keer een iets extra, bijvoorbeeld tijdens de vakantie of op een speciale dag, maak dit dan niet te groot. Denk aan een rijstwafel, mini-krentenbol, volkoren soepstengel, plakje (volkoren) ontbijtkoek, lange vinger, kaneelbeschuitje, volkorenbiscuitje, kleine eierkoek of een handje popcorn zonder suiker of zout. Speciale dreumeskoekjes zijn vaak niet gezonder dan andere koekjes.

Sociale omgeving
  • Maak gebruik van de gratis folders en posters van het Voedingscentrum om uit te delen en op te hangen. 
  • Overweeg aan ouders een workshop over voeding te geven. Bijvoorbeeld de erkende Gezonde Kinderopvang-activiteit Smakelijke Eters. De smaakontwikkeling staat daarbij centraal. De ouderworkshops kun je bestellen via de webshop van het Voedingscentrum.
Betrekken en informeren
  • Voeding krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat kinderen, ouders/verzorgers, medewerkers en gastouders ook een rol kunnen spelen bij activiteiten.
Goede voorbeeld
  • Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Kinderen kopiëren het gedrag van pedagogisch professionals, ook op het gebied van eten. Kijk voor voorbeelden van het gezonde voorbeeld geven in de kinderopvang op de website van het Voedingscentrum.

Samenwerken
  • Betrek lokale samenwerkingspartners met specifieke deskundigheid, kennis en ideeën bij de activiteiten die je organiseert. Denk aan een (Gezonde) school in jouw buurt, Jeugdgezondheidszorg (GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )) of aan je gemeente.
  • Steeds meer gemeenten hebben in hun gezondheidsbeleid aandacht voor preventie van overgewicht. Verschillende gemeenten ontwikkelden een eigen aanpak of werken samen met JOGG, gezonde jeugd, gezonde toekomst.
  • Jong Leren Eten-makelaars willen zoveel mogelijk kinderen structureel in aanraking laten komen met informatie en activiteiten over voeding met als doel leren om gezonde en duurzame keuzes te maken.
  • Wil je de kinderen kennis en vaardigheden laten opdoen rondom voeding en natuur? Kijk dan eens bij de activiteiten van IVN.
Tips bij pijler Omgeving

Houd in de gaten hoe het met de kinderen gaat rond voeding. Zo kun je vroegtijdig mogelijke risico’s signaleren. Bepaal samen op waarop jullie signaleren en doe regelmatig onderzoek. Leg ook vast hoe jullie met signalen omgaan en welke maatregelen passend zijn.

Periodiek onderzoek
  • Zorg dat je weet hoe het met de kinderen gaat rond voeding.

Signaleren
  • Effectief werken aan voeding vraagt dat pedagogisch medewerkers en gastouders alert te zijn op problemen of zorgen. En dat zij weten wat ze met een signaal doen. 
  • Voorbeelden van ongezonde eetgewoonten zijn: niet ontbijten, een eenzijdig eetpatroon, nooit iets onbekends willen proeven (neofobie), veel snoep en snacks eten, veel suikerhoudende dranken drinken, geen verzadigingsgevoel en altijd trek hebben.
  • Een ongezond gewicht is ook belangrijk om te signaleren: een kind met ondergewicht of overgewicht.
  •  Zorg dat signalen in jullie organisatie worden opgepakt. 
  • Afhankelijk van het probleem en het beleid binnen de organisatie bespreek je signalen eerst intern met collega’s, de staf of pedagogisch specialist.
  • Bespreek het signaal met de ouders/verzorgers.
  • Een maatregel kan zijn dat je ouders/verzorgers verwijst naar passende ondersteuning, bijvoorbeeld via de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) (consultatiebureau) of het Centrum voor Jeugd & Gezin.

Informeren
  • Vraag ouder/verzorger tijdens het brengen of ophalen of men het signaal herkent. Informeer hen over wat je hebt gezien en waarom dit een zorg is. Geef handvatten om hier mee om te gaan.

Voorbeelden

Veilig eten 

Tip van gastouder Ilja van der Woldt: 'Denk ook aan hoe je stukjes fruit of groente aanbiedt aan een kind. Een tomaatje of druif eerst doormidden snijden geeft minder risico op stikken. En een plakje banaan kan bij jonge kinderen blijven plakken in de keel. Het is belangrijk om de kennis hierover te vergroten bij medewerkers en ouders.'

Broodbeleg 

Voorheen werden er veel soorten broodbeleg aangeboden die niet in de Schijf van Vijf staan. Producten met weinig kcal (dagkeuzes) zoals vruchtenhagel, jam en kipfilet. En producten met meer kcal (weekkeuzes) zoals smeerkaas, salami en chocopasta. Nu zijn een aantal van deze producten vervangen door Schijf van Vijf producten zoals light zuivelspread, hummus en mozzarella. Dagelijks staat er nog één dagkeuze op tafel. Die rouleert elke week zodat niet steeds hetzelfde product op dezelfde dag van de week op tafel staat.

Groente en fruit  

Helaas krijgen niet alle kinderen dagelijks de aanbevolen hoeveelheid groente en fruit binnen. Op de opvang speel je hier een belangrijke rol in. Benut alle eetmomenten om kinderen verschillende soorten kleurrijk en smaakvol groente en fruit aan te bieden. Steeds vaker wordt in de ochtend groente gegeven en ’s middags fruit als tussendoortje. Daarnaast is de lunch ook een geschikt moment voor een (zelfgemaakte) groentespread, geprakte avocado, plakjes banaan of aardbei op brood of een plakje komkommer of tomaat erbij.  

  • Over hygiëne is er de hygiënecode voor kleine instellingen. Daarnaast is er de JGZ-richtlijn Voeding & Eetgedrag. De voedingsadviezen en -voorlichting van de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) zijn hierop gebaseerd.
  • Op Voedingscentrum.nl vind je meer informatie over de Schijf van Vijf, voedingsadviezen en praktische informatie over voeding voor kinderen. De interessantste zoekgebieden voor jou zijn ‘Schijf van Vijf’, ‘Zwanger en kind’ en ‘Professionals’.

Ideeën opdoen?

Dagritmekaart Lunch

Kijk bij het stappenplan

Meer inspiratie

Advies of ondersteuning nodig?

Ambassadeur

Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang.
Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.

GGD

Informeer naar mogelijkheden voor ondersteuning bij de regionale GGD.

  • Raadpleeg de lokale JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) en/of het Centrum voor Jeugd & Gezin.
  • Mail of bel voor antwoord op vragen rond voedingsbeleid naar Professional Services van het Voedingscentrum.

Ideeën opdoen? (onzichtbaar)