Jongetje eet mandarijn

Waarom aandacht voor voeding

Icoon voeding

Gezonde gewoonten aanleren is gemakkelijker dan later iets ongezonds afleren. Dat geldt ook voor gezonde voedingsgewoonten. Omdat er in de dagopvang gedurende de dag allerlei eet- en drinkmomenten zijn, spelen pedagogisch medewerkers een grote rol in de eetopvoeding. De kinderopvang biedt verantwoorde en gezonde voeding én is hierin het voorbeeld voor ouders. 

Tussendoor

  • Kinderen die op vaste momenten wat tussendoor krijgen, leren zo om niet de hele dag door te eten en te drinken. Alleen kraanwater kunnen ze de hele dag door drinken. 
  • Laat kinderen elke dag voldoende volkorenbrood, groente en fruit eten. Tussendoortjes als fruit (appel, peer, kiwi, meloen, aardbei, gehalveerde druif, mandarijn en andere soorten) en snackgroenten (zoals wortel, schijfjes komkommer, reepjes paprika en gehalveerde snoeptomaatjes) dragen ook meteen bij aan de groente- en fruitinname.
  • Door een moestuintje aan te leggen leren kinderen hoe groenten, fruit en kruiden groeien. Laat kinderen vooral zelf meehelpen. Als je ook ouders erbij betrekt en ze de zelf gekweekte groenten laat proeven, heb je een mooie aanleiding om het voedingsaanbod ter sprake te brengen.
  • Snoep, snacks, koekjes en gebak zijn extra's, die je niet nodig hebt. Geef je ze koek en snoep, dan kan dit ten koste gaan van iets gezonds. Kinderen onder de vier jaar hebben hier ook geen ruimte voor. Met de aanbevolen hoeveelheden uit de Schijf van Vijf krijgen ze voldoende binnen. 
  • Geef je toch een keer een iets extra, bijvoorbeeld tijdens de vakantie of op een speciale dag, maak dit dan niet te groot. Denk aan een rijstwafel, mini-krentenbol, volkoren soepstengel, plakje (volkoren) ontbijtkoek, lange vinger, kaneelbeschuitje, volkorenbiscuitje, kleine eierkoek of een handje popcorn zonder suiker of zout. Speciale dreumeskoekjes zijn vaak niet gezonder dan andere koekjes.
  • Wil je van een product checken of het een verstandig extraatje is, voer het dan in bij 'Staat dit in de Schijf?' of gebruik de 'Kies Ik Gezond?'-app. De uitslag 'Schijf van Vijf' is de beste keuze. Voor af en toe kan een 'dagkeuze', bijvoorbeeld een keer beleg op brood, maar vermijd voor de kinderen de 'weekkeuzes'. 

Water drinken

Kinderen water leren drinken is belangrijk. Water bevat geen calorieën en heeft een neutrale smaak. In limonade, diksap, frisdrank en in sap zit veel suiker. In lightfrisdranken zit weliswaar geen suiker, maar deze dranken zorgen er alsnog voor dat kinderen wennen aan drankjes met een zoete smaak. Lightdranken zijn vanwege het zuur dat erin zit bovendien slecht voor de tanden.  

Zo leer je kinderen water drinken:

  • Maak water drinken bijzonder. Schenk water in een mooie (gekleurde) beker. Steek een rietje of parasolletje in de beker. Maak het vrolijk en lekker door muntblaadjes, een schijfje sinaasappel of komkommer toe te voegen;
  • Zorg dat water gemakkelijk beschikbaar is. Zet bijvoorbeeld bij elke groep een kan water neer;
  • Geef zelf het gezonde voorbeeld. Drink zelf water en laat merken dat je het lekker vindt;
  • Geef ook eens een kopje (afgekoelde) lichte thee met een smaakje. Meng wat koud water erdoor om de thee wat koeler en minder sterk te maken. Je kunt de thee ook helemaal laten afkoelen en als ijsthee serveren. Lekker op warme dagen;   
  • Neem de tijd. Het kan even duren voor een kind gewend is aan water drinken. Blijf proberen tot het voor elk kind normaal is;
  • Bekijk de folder Drinken van het Voedingscentrum voor inspiratie of bestel gratis om mee te geven aan de ouders; 
  • Bestel de gratis poster suiker in pakjes drinken om op te hangen in de opvang. Dan begrijpen ouders waarom de opvang voor water en thee kiest; 
  • Zijn kinderen nog gewend iets zoets te drinken? Verdun het sapje of de siroop geleidelijk met steeds meer water om te wennen aan de neutrale smaak.

Trakteren

Jarig zijn betekent feest voor een kind, dus ook op de kinderopvang. Vaak komt bij zo’n verjaardag een traktatie kijken, al hoeft dat niet. Je kan op de opvang ook een feestje vieren met slingers, een versierde stoel en een liedje zingen. Daarnaast is zeker op de eerste verjaardag is trakteren voor het kind zelf nog niet nodig. Wil een kind wel trakteren? Geschikte traktaties voor 2-4 jarigen zijn bijvoorbeeld:

  • Fruit en groente, bijvoorbeeld verpakt als spook, vis of dolfijn;
  • Producten uit de Schijf van Vijf die niet te vet, zout of zoet zijn, zoals een doosje rozijntjes of een handje ongezouten popcorn;
  • Kleine porties, die passen bij de leeftijd;
  • Een traktatie kan ook een niet eetbaar cadeautje zijn, zoals bellenblaas, een stickervel of stoepkrijt.  

Spreek minimaal een week voor de verjaardag van het kind met ouders of verzorgers over het trakteren. Zo voorkom je verrassingen.

Kijk voor meer inspiratie op de website van het Voedingscentrum. 

Voorbeeld: water drinken

“'Mijn kind is al zo dun. Zoete drankjes zijn daarom juist goed.’ Dit is een van de argumenten die we hoorden toen we besloten op de kinderdagverblijven en peuterspeelzalen vaker water te drinken in plaats van suikerhoudende drankjes. Bij weerstand bij ouders leggen we steeds uit waarom we de dingen doen die we doen en hoe wij het doen. En dat we het gewoon eerst eens gaan proberen. De versierde kannen en kinderen zelf laten tappen helpen.” 

Monique Fluitsma | directeur Stichting Kinderopvang Zwijndrecht (SKZ)

goede voorbeeld gezond trakteren

Voorbeeld: trakteren 

'Omdat wij gezonde voeding erg belangrijk vinden hanteren wij een anti-snoep-beleid. Bij verjaardagen van de kinderen stimuleren wij ouders gezonde traktaties mee te geven, zoals fruit. Kort voor de verjaardag van de kinderen nemen pedagogisch medewerkers de afspraken rondom trakteren en de verjaardag vieren nogmaals met de ouders door. Als ouders hier behoefte aan hebben denken wij met hen mee. We hebben kaarten met traktatietips. Ongezonde traktaties, zoals snoep, geven we aan het einde van de dag terug aan de ouders van het jarige kind. ' 

Miranda den Otter | senior pedagogisch medewerker en beweegcoach KindeRdam

Over hygiëne is er de hygiënecode voor kleine instellingen. Daarnaast is er de JGZ-richtlijn Voeding & Eetgedrag. De voedingsadviezen en -voorlichting van de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) zijn hierop gebaseerd. 

Aan de slag met voeding op 4 pijlers

Uit onderzoek weten we dat het effectief is wanneer je activiteiten uitvoert op de volgende pijlers:

  • beleid, 
  • ontwikkelen, 
  • omgeving,   
  • signaleren.

Aan welke activiteiten je kunt denken lees je hieronder. Kijk voor achtergronden over de pijlers bij Wat is Gezonde Kinderopvang

Beleid inhoud

Gezonde voeding is essentieel voor de ontwikkeling van kinderen. Daarom geef je kinderen gezonde voeding en leg je daarover afspraken vast in het (pedagogisch) beleid. Deze afspraken gaan over gezonde voeding aanbieden, het eetgedrag van kinderen in de ontwikkeling stimuleren en over alert zijn op afwijkend eetgedrag. Zorg dat pedagogisch medewerkers voldoende kennis hebben over voeding zodat zij het afgesproken beleid kunnen uitvoeren. Een eerste stap kan zijn dat je nagaat wat er binnen de organisatie al aan voedingsbeleid is vastgelegd. Toets dit aan het voorbeeldbeleid op de website van het Voedingscentrum. Je vindt hier ook het voorbeelbeleid dat gastouderbureaus kunnen aanbieden aan de aangesloten gastouders.  

De kinderopvang bepaalt wat kinderen in de opvang eten en drinken. In jullie beleid kan je ook de keuze voor duurzame voeding en aandacht voor de herkomst van voeding vastleggen. Voer een actief beleid rondom eten en drinken en betrek ouders daarbij. Luister naar hun adviezen. Stel dan duidelijke richtlijnen op en neem die op in het beleid. Voor een compleet voedingsbeleid kun je de volgende stappen nemen:

Stap 1: Maak het voedingsbeleid

Gebruik het voorbeeldvoedingsbeleid van het Voedingscentrum. Deze kan deels of in zijn geheel dienen als basis voor jullie nieuwe beleid. Besteed hierbij ook aandacht aan duurzaam aanbod als dat bij jullie van toepassing is. Benoem het als jullie bijvoorbeeld meer plantaardig eten stimuleren, zo min mogelijk voedsel verspillen of met de seizoenen mee-eten. Zorg dat het voedingsbeleid echt past bij jullie organisatie. Nodig de oudercommissie uit om over keuzes in het voedingsbeleid te praten. 

Stap 2: Pas jullie inkooplijst aan

Wanneer je weet welke producten je wilt gebruiken in jullie kinderopvangorganisatie pas je de inkooplijst daarop aan.

Stap 3: Communiceer het nieuwe voedingsbeleid

Zet de belangrijkste veranderingen op een rij. Wat zijn de gevolgen voor de medewerkers? Wat betekent het voor ouders? Licht ze vervolgens in en blijf het vertellen. Breng de afspraken en de resultaten gedurende het jaar regelmatig onder de aandacht, bijvoorbeeld in de nieuwsbrief, op de jaarkalender of voor een verjaardag van een kind.

Op Voedingscentrum.nl vind je voorbeeldbrieven en voorbeeldteksten voor op de website of in een brochure.

Ontwikkelen inhoud

Méér dan eten

Samen eten en drinken gaat om meer dan alleen een maaltijd nuttigen. Tijdens eetmomenten gaat het ook om vaardigheden leren, communicatie over eten en normen overdragen. Daarbij is het van belang dat pedagogisch medewerkers zich bewust zijn dat zij tijdens de maaltijd op allerlei manieren hun interactievaardigheden kunnen toepassen. Zo kunnen zij kinderen stimuleren om nieuwe smaken uit te proberen, zelf hun brood te smeren, ruimte te laten om binnen de gegeven kaders keuzes te maken voor broodbeleg of fruit, door uitleg te geven waar eten vandaan komt en zelf het gezonde voorbeeld te geven. Medewerkers dragen zo bij aan het aanleren en stimuleren van gezond eetgedrag. 

Ga ook eens aan de slag met kookactiviteiten. Lees op de website van het Voedingscentrum wat je samen met de kinderen tot 4 jaar kunt doen. 

Heeft jullie organisatie een coach Gezonde Kinderopvang?

Gebruik de  themamodules Voeding en Gewicht uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

Omgeving inhoud

Kies zoveel mogelijk voor producten uit de Schijf van Vijf. Verder is van belang:

  • Vaste en rustige eetmomenten aan te houden. Bijvoorbeeld door iedere dag op een min of meer vast tijdstip gezamenlijk aan tafel te eten en daar voldoende tijd voor te nemen, maar ook weer niet langer dan nodig;
  • Als pedagogisch medewerker zelf het gezonde voorbeeld te geven. Bijvoorbeeld door hetzelfde te eten en te drinken als de kinderen. En door te laten zien dat je het lekker vindt;
  • Met collega’s en ouders te bespreken hoe je omgaat met traktaties en feestjes.
  • Lees meer tips over de eetopvoeding op de website van het Voedingscentrum.

Je kunt vanuit de kinderopvang aan ouders ook een workshop over voeding geven. Bijvoorbeeld de erkende Gezonde Kinderopvang-activiteit Smakelijke Eters. De smaakontwikking staat daarbij centraal. De ouderworkshops kun je bestellen via de webshop van het Voedingscentrum. 

Gemeente

Steeds meer gemeenten hebben in hun gezondheidsbeleid speciale aandacht voor preventie van overgewicht. Verschillende gemeenten ontwikkelden een eigen aanpak of werken samen met de JOGG, gezonde jeugd, gezonde toekomst. Verder zijn er Jong Leren Eten-makelaars, die regionaal het activiteitenaanbod voor groen en gezond organiseren. 

Signaleren inhoud

Ongezonde eetgewoonten signaleren bij een kind is ook een taak van de pedagogisch medewerker. Voorbeelden van ongezonde eetgewoonten zijn: 

  • niet ontbijten,
  • een eenzijdig eetpatroon,
  • nooit iets onbekends willen proeven, 
  • veel snoep en snacks eten. 

Afhankelijk van het probleem en het beleid binnen de organisatie bespreek je signalen eerst intern met collega’s, de staf of pedagogisch specialist. Een maatregel kan zijn dat je ouders verwijst naar passende ondersteuning, bijvoorbeeld via de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) (consultatiebureau) of het Centrum voor Jeugd & Gezin.

De scholing van Gezonde Kinderopvang besteedt ook aandacht aan de interactie met ouders over gezonde leefstijl.

Stimuleringsbijdrage Lekker naar Buiten!

Ben jij coach Gezonde Kinderopvang en wil je aan de slag met gezonde en duurzame voeding? Regelmatig kun je een bijdrage aanvragen (maximaal €500) voor een leuke activiteit met de kinderen. Denk aan spullen aanschaffen voor moestuinieren, hulp bij een kookles of vervoer naar een (kinder)boerderij. Log voor meer informatie in op Mijngezondekinderopvang.nl

Op zoek naar inspiratie?

  • Bekijk het filmpje van Kinderopvang De Tivoli. 
  • Op Jonglereneten.nl vind je voorbeelden van kinderopvangorganisaties die al goed bezig zijn. 

Meer informatie

Ondersteuning nodig?

  • Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang. Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.  
  • Informeer naar mogelijkheden voor ondersteuning bij de regionale GGD. Je kunt ook de lokale JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) en/of het Centrum voor Jeugd & Gezin raadplegen. 
  • Voor antwoord op vragen rond voedingsbeleid kun je mailen of bellen naar Professional Services van het Voedingscentrum