Aandacht besteden aan goed slapen in de kinderopvang of gastouderopvang loont. Een goede nachtrust is essentieel voor een gezonde ontwikkeling van kinderen en een goede fysieke en mentale gezondheid. Op deze pagina lees je hoe jullie dagelijkse praktijk en beleid blijvend kunnen bijdragen aan een goede nachtrust.

Waarom werken aan slaap?

  • Goed slapen en uitgerust zijn draagt bij aan dat kinderen: 
    • Opslaan en verwerken wat ze meemaakten. Het zorgt voor emotioneel herstel.
    • Wat ze geleerd hebben beter opslaan en verwerken. Dit draagt ook bij aan hun concentratie en dat kinderen informatie onthouden.
    • Beter gestemd zijn en beter in hun vel zitten. Kort en/of slecht slapen kan humeurig en prikkelbaar maken.
    • Makkelijker op gezond gewicht blijven. Een kind dat niet uitgerust is, heeft vaak minder zin in bewegen en meer trek in ongezonde voeding.
    • Op de lange termijn minder kans lopen op gezondheidsproblemen. Denk aan een verhoogd risico op problemen als depressie, overgewicht en diabetes.
  • Steeds meer kinderen ervaren problemen met slapen, vaak veroorzaakt door een gebrek aan bewegen gedurende de dag, door piekeren of schermgebruik voor het slapengaan. Ook veranderingen in dagelijkse routines of het ontbreken van een vast slaapritueel zijn belangrijke oorzaken. Wat je overdag doet beïnvloedt dus ook hoe je ’s nachts slaapt.

Voor je begint...

Wat doet jouw organisatie al?

Wat doet jouw organisatie al?

Beginsituatie bepalen in:

Werk met een gedegen stappenplan

Werk met een gedegen stappenplan

Lees hoe je een themaplan maakt voor:

Aan de slag met slaap

Met het Stappenplan werken aan Gezonde Kinderopvang zorg je voor blijvend resultaat. Werk aan sociaal-emotionele ontwikkeling in jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op de pijlers beleid, ontwikkelen, omgeving en signaleren. Zo maak je meer impact weten we uit onderzoek. Lees hieronder aan welke activiteiten je per pijler kunt denken.

Zorg ervoor dat slaap een vaste plek heeft in jullie beleid.

Beleid
  • Stel een themabeleid op. Welke visie heeft jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op slaap?
  • Beschrijf in het beleid in ieder geval wat jullie doen om bij te dragen aan een gezonde nachtrust.
  • Bedenk als gastouderbureau hoe je gastouders kunt ondersteunen bij het vastleggen van het slaapbeleid in hun pedagogisch werkplan.
  • Je kunt het themabeleid ook koppelen aan het pedagogisch beleid, gezondheids- en veiligheidsbeleid.
  • Bedenk hoe jullie in de opvang willen bijdragen aan een gezonde slaap van kinderen en neem dit op in het beleid. 
  • Het thema slaap heeft veel links met andere thema’s waar jullie opvang aan werkt. Denk bijvoorbeeld aan de thema’s bewegen, dagritme, mediaopvoeding en sociaal-emotionele ontwikkeling. Integreer afspraken rondom slaap daarom in het bestaande beleid op deze thema’s. Ga daarbij in op de elementen die gezonde slaap bevorderen. Zoals een dagritme en routine, buiten zijn, daglicht, beweeg- en ontspanningsmomenten en beperkt gebruik van beeldschermen.
  • Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of in een nieuwsbrief.

Betrekken en informeren
  • Informeer medewerkers, gastouders  ouders/verzorgers en oudere kinderen tenminste jaarlijks over het beleid.
  • Leg uit waarom het, ook in de opvang van 4-12 jarigen, belangrijk is om aan goed slapen te werken en zorg dat iedereen kan meedenken. Informeer vervolgens iedereen over jullie beleid, bijvoorbeeld via de website of nieuwsbrief.

Borgen
  • Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak bijvoorbeeld een of twee medewerkers of gastouders verantwoordelijk voor het beleid rond slaap en de verbindingen die jullie leggen met andere thema’s. Zij houden de kennis over dit onderwerp bij en zijn er alert op dat jullie blijven signaleren dat kinderen vermoeid zijn, of niet lekker in hun vel zitten.
  • Denk ook aan uitvoeren en handhaven van het beleid, inclusief afstemming en communicatie met medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en kinderen.

Evalueren

  • Evalueer jaarlijks of het bestaande beleid werkbaar is voor pedagogisch medewerkers, gastouders, oudere kinderen en hun ouders/verzorgers.
     

Bied kinderen, medewerkers en gastouders activiteiten aan rond slaap. Met als doel dat zij hun kennis vergroten, vaardigheden aanleren en positief zijn over gezond slapen.

Bijscholing
  • Bied medewerkers en gastouders de mogelijkheid om bij- en nascholing te volgen over het belang van goed slapen. Zo zijn ze zich bewuster van de invloed van goed slapen op kinderen en hoe zij hier in de opvang zelf aan kunnen bijdragen. Je kunt bijvoorbeeld een gezondheidsprofessional van de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) of GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst ) met kennis van slaapgedrag bij- en nascholing laten verzorgen.

Kennis en activiteiten
  • Besteed aandacht aan activiteiten in de opvang die bijdragen aan een goede nachtrust: 
    • Begin bijvoorbeeld met een kort check-in moment als de kinderen net binnen zijn: hoe gaat het met ze, hoe gaat het op school en hoe zitten ze erbij? Laat ze bijvoorbeeld een cijfer geven op een schaal van 1 tot 10. Misschien zitten ze ergens mee, wat van invloed kan zijn op de slaap die ze hard nodig hebben.
    • Kinderen hebben er meestal al een lange schooldag op zitten. Besteed daarom voldoende aandacht aan manieren van ontspanning. Hoe ontspannen de kinderen? Bijvoorbeeld door een boek te lezen, te tekenen of te bewegen of sporten. Houd er rekening mee dat kinderen hierin verschillen. Doe inspiratie op onder pijler ‘ontwikkelen’ op de themapagina’s Sociaal-emotionele ontwikkeling en Bewegen en sport.
    • Zorg voor een gezonde afwisseling tussen fysieke en online activiteiten. Teveel beeldschermgebruik beïnvloedt de slaap van kinderen. Kijk voor meer informatie bij de pijler ontwikkelen op de themapagina Mediaopvoeding.
  • Geef kinderen op een speelse wijze inzicht in het belang van slaap en hun eigen slaapgedrag. Lees bijvoorbeeld samen een boek over slaap. Of organiseer een themamiddag over slaap.
  • Ook voorbeelden uit de dierenwereld (bijvoorbeeld nachtdieren) kunnen kinderen nieuwsgierig maken over dit onderwerp. Gebruik zulke activiteiten om in gesprek te gaan over slaap. Stel vragen als: kun je weleens niet slapen? En wat doe je dan? Hoeveel uur slaap je eigenlijk per nacht? Wat gebeurt er met je als je niet goed hebt geslapen?

Goede voorbeeld
  • Breng onder de aandacht dat het belangrijk is dat pedagogisch medewerkers en gastouders voor zichzelf ook voldoende aandacht besteden aan gezonde slaap.
Erkende activiteiten
  Tips bij pijler Ontwikkelen
  • Bekijk samen een aflevering van Klokhuis over slaap op Schooltv.nl.

Richt de fysieke en sociale omgeving zo in dat die bijdraagt aan gezonde nachtrust van kinderen, medewerkers en gastouders. Laat medewerkers en gastouders het goede voorbeeld geven en betrek ouders/verzorgers, oudere kinderen en samenwerkingspartijen bij jullie activiteiten.

Fysieke omgeving 
  • Stimuleer voldoende beweging. Beweging heeft een positieve invloed op de slaap van kinderen: zo kunnen ze makkelijker op tijd, dieper en langer slapen. Denk bijvoorbeeld eens aan een gezamenlijke energizer. Kijk op de themapagina Bewegen en sport bij tips voor meer inspiratie. 
  • Zorg voor voldoende (beschermde) blootstelling aan daglicht. Hierdoor zijn kinderen overdag energieker en het draagt ’s avonds bij aan goed slapen. Houd de zonwering zoveel mogelijk open en ga regelmatig naar buiten. Denk hierbij aan kinderen te beschermen tegen de zon. Kijk voor tips en informatie op de themapagina Zonbescherming. 
  • Bied kinderen die willen ontspannen of iets voor zichzelf willen doen de mogelijkheid een rustige plek op te zoeken. Ook kinderen die overprikkeld zijn kunnen zich hier even terugtrekken. Dit kan een ingericht, prikkelarm hoekje in de opvang zijn, of een aparte ruimte.

Sociale omgeving
  • Organiseer een ouderavond over het belang van goed slapen. Daarin kun je bijvoorbeeld ingaan op slaaproutines, wat ouders/verzorgers kunnen doen om hun kind optimaal te laten slapen of problemen met slapen te voorkomen. En maak ouders/verzorgers bewust van hun voorbeeldgedrag. Als zij bijvoorbeeld een boek lezen vlak voor het slapen gaan, in plaats van een beeldscherm gebruiken, wordt dat gedrag voor kinderen logischer.
  • Ouders/verzorgers zijn verantwoordelijk voor de dagindeling van hun kind. Bespreek met hen het belang van een (slaap)ritme en een goede balans tussen activiteiten en ontspanning op een dag. Bijvoorbeeld: na schooltijd teveel activiteiten hebben (zoals naar de opvang, huiswerkklas en sport) is niet wenselijk, maar een kind moet wel voldoende moe worden van de dag. Bespreek daarnaast met ouders/verzorgers waarom je bewust kiest voor bepaalde activiteiten in de opvang. Zo neem je ze gelijk mee in je visie en beleid.
  • Deel informatie over slaap met ouders/verzorgers, bijvoorbeeld via jullie online kanalen, de nieuwsbrief of op social media. Maak gebruik vanWebsites (zoals Hersenstichting of de GroeiGids.nl via de zoekterm ‘slapen’) waarop algemene informatie over slaap is te vinden.
  • Leestips voor boeken (bijvoorbeeld: Slaap kindje slaap van Dr. Estivill of ‘Kinderen met slaapproblemen’ van Ruttien Schregardus of het gratis e-book Slaapproblemen bij Kinderen van Frits Boer).
  • Of wijs ze op de (gratis) e-learning Slaap bij kinderen van het UMCU.
Betrekken en informeren
  • Slaap krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat kinderen, ouders/verzorgers, medewerkers en gastouders ook een rol kunnen spelen bij activiteiten.
Goede voorbeeld
  • Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Denk hierbij aan zelf ook naar buiten gaan, samen bewegen en aandacht besteden aan voldoende ontspanning. Dit draagt bij aan een goede nachtrust.

Samenwerken
  • Betrek lokale samenwerkingspartners met specifieke deskundigheid, kennis en ideeën bij de activiteiten die je organiseert. Denk aan een (Gezonde) school in jouw buurt, Jeugdgezondheidszorg (GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )) of aan je gemeente.
Tips bij pijler Omgeving

Houd in de gaten hoe het met de kinderen gaat rond slaap. Zo kun je vroegtijdig mogelijke risico’s signaleren. Bepaal samen waarop jullie signaleren en doe regelmatig onderzoek. Leg ook vast hoe jullie met signalen omgaan en welke maatregelen passend zijn.

Periodiek onderzoek
  • Zorg dat je weet hoe het met de kinderen gaat rondom slaap.
  • Check regelmatig in bij de kinderen: wat speelt er en hoe gaat het met ze? Als kinderen zich druk maken over bijvoorbeeld huiswerk of ze zitten niet lekker in hun vel, kunnen ze hier slechter door slapen. Praat erover met ze, of bespreek het met ouders/verzorgers. 

Signaleren
  • Effectief werken aan slaap vraagt dat pedagogisch medewerkers en gastouders alert te zijn op problemen of zorgen. En dat zij weten wat ze met een signaal doen. 
  • Het is soms lastig inschatten wanneer een kind voldoende slaap heeft. Zorg ervoor dat medewerkers en gastouders signalen van slaapproblemen kunnen herkennen bij kinderen. Het zegt niet zoveel als een kind overdag moe lijkt te zijn. Soms zijn kinderen die te weinig slapen juist drukker.
  • Andere signalen zijn dat kinderen snel geïrriteerd en humeurig zijn. Gebrek aan rust en slaap kan er voor zorgen dat ze hun emoties niet goed verwerken. Ook beperkte concentratie en een minder goed geheugen zijn mogelijke gevolgen van slecht slapen.
  • Slaapgebrek kan ook de reden zijn voor afwijkend gedrag zoals vervelend gedrag, pesten of risicogedrag. Omgekeerd kunnen kinderen die gepest worden of niet lekker in hun vel zitten daardoor piekeren en slecht slapen. Zorg dat je hier aandacht aan besteed. Kijk voor meer informatie bij de pijler signaleren op de themapagina Sociaal-emotionele ontwikkeling.
  •  Zorg dat signalen in jullie organisatie worden opgepakt.
  • Werk samen om slaapproblemen en vermoeidheid te verhelpen. Adviseer ouders/verzorgers die problemen ervaren rond het slapen van hun kind contact op te nemen met de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg). Denk hierbij ook aan de jeugdverpleegkundige, jeugdarts of huisarts. Zij kunnen ouders adviseren.
  •  Zorg voor heldere afspraken in de opvang, zodat medewerkers en gastouders weten wat ze moeten doen met signalen. Waarschijnlijk signaleren jullie al op andere thema's. Voeg de afspraken rond signaleren op slaap hier aan toe.
  • Leg vast wat jullie doen bij signalen van opvallend of afwijkend gedrag en wie hier het aanspreekpunt voor is, bijvoorbeeld de pedagogisch coach. Beschrijf wanneer jullie eventueel hulp inschakelen en welke hulp dat is. En ook welke rol de school hierin heeft.

Informeren
  • Merk je dat een kind vaak moe is of zich anders gedraagt dan normaal? Omdat slapen zich thuis afspeelt kan het lastig zijn het bespreekbaar te maken, toch is het belangrijk. Vraag kinderen zelf en/of hun ouders/verzorgers hoe het gaat en of zij het gedrag ook thuis herkennen. Ook kun je de school vragen of hen iets is opgevallen. Bespreek samen hoe jullie ervoor kunnen zorgen dat het kind uitgerust is en lekker in zijn of haar vel zit.

JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg)-richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen

De JGZ-richtlijn ‘Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen’ (PDF)richt zich op gezond slaapgedrag bevorderen, wat te doen om slaapproblemen te voorkomen, het ontstaan van slaapproblemen en hoe slaapproblemen te verhelpen. Onder gezond slaapgedrag valt:

  • een vast slaapschema,
  • een slaapritueel,
  • een rustige, donkere slaapkamer,
  • voldoende beweging en daglicht gedurende de dag en
  • voor het slapengaan lichte maaltijden eten en ontspannende activiteiten doen, zoals een rustige film kijken of lezen, en intensief schermgebruik verminderen.

Lees bij de pijler signaleren waar je op kunt letten om erachter te komen of een kind voldoende slaap krijgt. Meer informatie over slaapgedrag en de gemiddelde slaapduur lees je in bovenstaande richtlijn.

Ideeën opdoen?

Dagritmekaart slaap & rust

Kijk bij het stappenplan

Meer inspiratie

Advies of ondersteuning nodig?

Ambassadeur

Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang.
Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.

GGD

Informeer naar mogelijkheden voor ondersteuning bij de regionale GGD.