jongen kijkt tv

Waarom aandacht voor mediaopvoeding

Icoon mediawijsheid

Media spelen een steeds grotere rol in huishoudens van nu. Hoe ouder kinderen worden hoe meer media ze gebruiken. Een kwart van de acht jarigen heeft een mobiele telefoon en de meeste andere kinderen hebben voor hun twaalfde hun eerste mobiele telefoon (NJi, Toolbox mediaopvoeding).  Waar jonge kinderen nog veel begeleiding krijgen van volwassenen bij het gebruik van media, gaan kinderen naarmate ze ouder worden de media steeds meer zelfstandig gebruiken. Afspraken over het gebruik zijn belangrijk, maar mediaopvoeding omvat meer dan regels en afspraken. Ook met oudere kinderen is het belangrijk om bewust aandacht te besteden aan mediagebruik. Dat geldt zeker ook voor mediagebruik in de bso. De bso en ouders zijn partners in opvoeding. Een visie op media en een proactieve houding zijn belangrijk. Daarmee toon je kinderen het gewenste voorbeeldgedrag en inspireer je ouders om ook op een gezonde manier met media om te gaan. Zo ervaren kinderen een balans tussen digitaal en fysiek spel.

Denk bij het werken aan mediaopvoeding in de bso aan:

  • Mediabeleid opnemen in het pedagogisch beleidsplan van de organisatie.
  • Kinderen en ouders laten zien hoe je als bso omgaat met media.
  • Met ouders communiceren over het mediagebruik van kinderen.
  • Een gezond mediamenu opstellen: wat doe je wel/niet, en wanneer?
  • Verbanden leggen tussen digitale en fysieke spelactiviteiten.
  • Digitaal spel begeleiden door erover te praten en vragen te stellen.
  • Het gesprek aangaan over het (zelfstandige) mediagebruik van kinderen.
  • Een actieve houding van kinderen stimuleren door kinderen naast mediagebruiker (consument) naar mediamaker (producent van bijvoorbeeld filmpjes) te laten zijn.
  • Digitale media bewust en met meerwaarde inzetten. 

Praktijkvoorbeeld mediabeleid

Op een bso komen steeds meer kinderen binnen die een eigen tablet of smartphone meebrengen. De pedagogisch medewerkers staan het gebruik oogluikend toe, maar de leiding krijgt vragen van andere ouders hierover. Er is echter geen eenduidig beleid binnen de organisatie over media. Na vragen van ouders en een inspiratiebijeenkomst over mediaopvoeding, besluit de organisatie dat ze in nauw overleg met de oudercommissie een visie op media gaan opstellen. Ze maken heldere afspraken over eigen tablets meebrengen (bij voorkeur niet). Ouders en kinderen krijgen informatie over de manier waarop de bso met media omgaat. Media worden bewuster en activerend ingezet. Door digitale activiteiten te koppelen aan andere, fysieke, activiteiten haalt de bso meer uit het mediagebruik. Professionals hebben meer grip op de inzet van media door de kinderen actief te begeleiden en er met hen over te praten. Kinderen kunnen daarnaast hun zelfstandigheid en verantwoordelijkheid laten zien door hun smartphone wel zelf bij zich te houden, maar deze in bso-tijd niet te gebruiken.

Kinderen groeien op in een wereld met steeds meer media. Mediaopvoeding en een bewust, gezond mediagebruik zijn daarom nodig. Maar wat is gezond mediagebruik? Mediaopvoeding.nl geeft richtlijnen over beeldschermtijd, maar bij een gezond mediagebruik gaat het ook om de inhoud van media. Wat is wel of niet geschikt voor kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar? En welke inhoud past bij hun interesses? Daarnaast speelt de manier waarop kinderen binnen de bso media gebruiken een belangrijke rol. Samen in plaats van altijd alleen, maar ook balans creëren door een verbinding te maken tussen de online en de offline wereld en in gesprek blijven. Zowel bij de jongere kinderen (wat vinden ze leuk, hoe werkt het?), als bij de oudere kinderen: wat weten ze bijvoorbeeld over de risico's zoals privacy, nepnieuws en social media stress? En hoe gebruiken ze sociale media? 

De bso kan de volgende richtlijnen hanteren:

  • Wees je bewust van het voorbeeld dat je geeft en denk na over jullie rol als mediaopvoeder.
  • Gebruik alleen goede mediaproducten die aansluiten bij het ontwikkelingsniveau en de interesses van de kinderen. Onderzoek bijvoorbeeld hoe bruikbaar en betrouwbaar een app of game is. Websites als Mediasmarties.nl en Cinekid.nl kunnen je daarbij ondersteunen.
  • Zet media bewust in als middel en begeleid waar mogelijk online spel. Zorg tijdens de begeleiding voor interactie: praat en stel vragen over wat je ziet en laat kinderen reageren. Wees oprecht nieuwsgierig. Dat verhoogt het speelplezier en is goed voor de ontwikkeling van kinderen.
  • Zorg voor een kritische blik op media. Bespreek met kinderen welke berichten op internet waar en niet waar zijn en hoe ze daarachter kunnen komen.
  • Zorg voor een balans tussen online en offline spel(mogelijkheden).
  • Koppel een digitale activiteit aan een fysieke activiteit, zo legt je verbanden tussen digitaal en fysiek spel.
  • Gebruik de mogelijkheden van media: vergroot de wereld van kinderen door hen iets te tonen dat je ze in de werkelijkheid niet kunt laten zien.
  • Gebruik ook de mogelijkheden die sociale media bieden. Leg bijvoorbeeld contacten met kinderen in een andere plaats of land, of zet samen een leuke actie op touw via Facebook, Twitter of Instagram.
  • Laat kinderen media actief gebruiken door hun rol als consument te veranderen naar producent. Kinderen kunnen bijvoorbeeld zelf (interne!) vlogs opnemen, stopmotion filmpjes van veel foto’s achter elkaar maken of een website of app bouwen. 

Hoe ouder de kinderen, hoe zelfstandiger ze media kunnen gebruiken:

  • Praat met kinderen over hun gedrag op internet en sociale media. Wat houdt ze bezig? Waar maken ze zich zorgen over of wat vinden ze lastig? Kennisnet.nl beschrijft verschillende tips om met kinderen te praten over internet.  
  • Maak afspraken over het (zelfstandig) gebruiken van media op de bso. Bespreek samen welke tijd, inhoud en devices (tablet, laptop, smartphone, etc.) jullie wel en niet geschikt vinden voor op de bso.

Richtlijnen beeldschermtijd

Adviezen over beeldschermtijd wisselen sterk. Tegenwoordig zijn de schermtijd richtlijnen steeds minder specifiek. Omdat goed bewijs ontbreekt, geeft men steeds minder adviezen die een maximum aan schermtijd per dag stellen. Wetenschappers zeggen over schermtijd: 'Hou je niet zozeer bezig met de hoeveelheid schermtijd, maar vooral met wat kinderen op een scherm doen.' (Netwerk Mediawijsheid, 2019). Mediaopvoeding.nl adviseert over beeldschermtijd voor kinderen van 6 tot 12 jaar:

  • Zorg voor een balans tussen online en offline. 
  • Stimuleer creatief mediagebruik. 
  • Maak afspraken over schermtijd. 
  • Stem afspraken af op je eigen opvattingen. 

Blog - Maak kinderen mediawijs! 

‘Media kunnen leuk en leerzaam zijn. Maar: kinderen moeten wel weten hoe ze ermee omgaan. Daar kunnen wij als professionals in de kinderopvang een bijdrage aan leveren.’ aldus Carla Schriek, coach Gezonde Kinderopvang.

In haar blog op Kinderopvangtotaal vertelt Carla hoe zij dat bij KMN Kind & Co doen. 

Voorbeeld: hoeveel smaken zijn er?

Pedagogisch medewerker Bas heeft een activiteit voorbereid waarin kinderen etenswaren met de basissmaken zoet, zuur, bitter en zout gaan proeven. Geblinddoekt proeven de kinderen de etenswaren en moeten ze beschrijven wat ze proeven. Bas stelt vooraf en tussendoor vragen om de kinderen te helpen erachter te komen wat ze eten en waar het naar smaakt. Dat is soms best lastig, maar de meeste kinderen kunnen de smaken en etenswaren achterhalen. Bas vraagt welke verschillende smaken ze proefden. De kinderen komen tot zoet, zuur, bitter en zout. Zouden er nog meer smaken zijn? Om daar het antwoord op te vinden kijken ze samen naar een fragment uit het televisieprogramma ‘Studio Snugger’ waarin ook de basissmaak umami aan bod komt. Bas bespreekt het fragment na met de kinderen. 

Aan de slag met mediaopvoeding op 4 pijlers

Uit onderzoek weten we dat het effectief is wanneer je activiteiten uitvoert op de volgende pijlers:

  • beleid, 
  • ontwikkelen, 
  • omgeving,   
  • signaleren.

Aan welke activiteiten je kunt denken lees je hieronder. Kijk voor achtergronden over de pijlers bij Wat is Gezonde Kinderopvang

Beleid inhoud

  • Mediaopvoeding begint met het opstellen van een visie en uitwerken van beleid op organisatie- en locatieniveau. Doe dat met het team en betrek ook de ouderraad. Laat het beleid zich niet beperken tot regels, maar bespreek vooral de manier waarop je media wilt inzetten.
  • Neem in het pedagogisch beleidsplan een alinea op over mediaopvoeding en laat ouders zien hoe je media op een bewuste en activerende manier inzet.
  • Hanteer een proactief beleid: doe een uitspraak over het gebruik van eigen tablets en andere apparaten op de groep.

Ontwikkelen inhoud

  • Zorg voor een gevarieerd aanbod aan online en offline activiteiten en zet media bewust in. Binnen de bso moet ook voldoende ruimte zijn voor ontspanning, denk daarom goed na over wanneer en hoe lang je media inzet ter ontspanning van kinderen. Een moment voor zichzelf met media kunnen kinderen erg prettig vinden na een lange schooldag, maar gebruik media niet alleen als zoethoudertje en ontspanningsactiviteit.
  • Zie media ook als middel om kinderen te laten spelen en daarmee hun ontwikkeling te ondersteunen, náást boeken en speelgoed. Gebruik ze als introductie, naslagwerk en doel op zich, om kinderen zelf iets te laten produceren. Zo bied je kinderen een extra context waarmee je bijvoorbeeld vragen van kinderen kunt beantwoorden en de omgeving van kinderen kunt verrijken.
  • Een fysieke beleving heeft altijd de voorkeur boven een filmpje. Vraag je af wat de meerwaarde is van digitale beelden. Is het mogelijk om zelf met de kinderen naar zee te gaan? Dan heeft dat de voorkeur. Of kun je met een filmpje een wereld laten ontdekken die fysiek niet mogelijk is? De pedagogisch medewerker bepaalt hoe en wanneer mediagebruik iets toevoegt aan de spelactiviteiten. Daarnaast is het mogelijk media in te zetten om de fysieke beleving van kinderen in beeld te brengen door bijvoorbeeld het maken van foto’s, filmpjes of een internetpagina. 

Ondersteun pedagogisch medewerkers door training en voorzie hen regelmatig van kennis en informatie. 

Heeft jullie organisatie een coach Gezonde Kinderopvang?

Gebruik de  themamodule Mediaopvoeding uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

Omgeving inhoud

  • Het gedrag van de pedagogisch medewerker bepaalt mede hoe kinderen met media omgaan. Denk aan op de telefoon kijken tijdens eten of spelen, en op welke tijden en hoe lang de computer of televisie aanstaat. Geef het goede voorbeeld als je wilt dat kinderen een goede balans weten te vinden tussen digitaal en fysiek spel.
  • De verbinding met andere activiteiten speelt een belangrijke rol: door digitaal en fysiek spel af te wisselen en de verbinding tussen beide te leggen, ontwikkelen kinderen zich op verschillende manieren en op verschillende gebieden. 
  • Leg de verbinding naar thuis door ouders mee te nemen in nieuwe ontwikkelingen en gezamenlijk afspraken te maken. Het is belangrijk om de verwachtingen van ouders te managen: wat verwachten zij van de bso rond mediaopvoeding en wat doen zij zelf.
  • Ouders zijn vaak ook onzeker over hun aanpak rond mediaopvoeding. Help hen hiermee door mooie voorbeelden van het koppelen van online en fysieke activiteiten te geven.
  • Besteed bijvoorbeeld op een ouderavond en/of in een nieuwsbrief aandacht aan goede informatiebronnen. 

Signaleren inhoud

  • Media en (jonge) kinderen zijn een gevoelig onderwerp. Ouders, maar ook pedagogisch medewerkers zijn het niet altijd eens over de inzet van media in de bso. Sommigen vinden dat het moet kunnen ter ontspanning na een lange dag op school, anderen maken zich zorgen dat kinderen door de inzet van media niet meer voldoende (buiten)spelen. Praat er daarom samen met ouders over. Informeer hen over geschikte media voor (jonge) kinderen, het belang van goede begeleiding en inspireer ze na te denken over mediaopvoeding binnen het gezin. Laat ouders zien hoe je eenvoudig en effectief een koppeling tussen digitaal en fysiek spel maakt.
  • Wees alert op het zelfstandig gebruik van media door kinderen. Toon voortdurend interesse in wat kinderen doen op internet, wat ze vinden van sociale media en wat ze prettig en minder prettig vinden. Vraag kinderen ook regelmatig om te laten zien of uit te leggen wat ze graag doen op internet.
  • Begeleid de kinderen bij de opstart en doe zelf mee (waar mogelijk). Spreek met kinderen af dat ze het altijd komen melden wanneer ze iets zien dat ze niet prettig of vreemd vinden. Wees alert op reacties van kinderen tijdens het mediagebruik en speel daarop in tijdens een (kort) gesprek.

Voorbeeld: bso Fantaziehuis van Ludens (Utrecht)

Om de kennis over media te verbreden en media bewuster te leren inzetten koos bso het Fantaziehuis ervoor een ouderavond en de training ‘Haal meer uit media in de bso’ te laten verzorgen door Sardes. Het resultaat is dat het team beter weet hoe media op een andere manier in te zetten. Zo werden de kinderen van de bso altijd al betrokken bij het maken van de papieren nieuwsbrief voor ouders. De pedagogisch medewerkers willen nu gebruik maken van de interesses van de kinderen en de digitale media meer benutten door een digitale nieuwsbrief te maken. Daarbij kunnen ook door de kinderen zelfgemaakte filmpjes, vlogs en/of foto’s een plek krijgen. Zo kunnen de kinderen als producent met media aan de slag, zet de bso media meer (doel)bewust en activerend in en benutten ze media voor communicatie met ouders. Driedubbel winst dus!

Meer informatie

  • Toolbox mediaopvoeding (NJi Nederlands Jeugdinstituut (Nederlands Jeugdinstituut)): om opvoeders te helpen antwoorden te vinden.  
  • Mediaopvoeding.nl: voor vragen en antwoorden over kinderen en media.
  • Kennisnet.nl: informatie over media in het onderwijs. 
  • Mediasmarties.nl: informatie over soorten media als televisie en apps. 
  • Mediawijsheid.nl: met informatie over veilig en slim gebruik van (digitale) media.
  • Cinekid.nl: met creatieve, veilige en kwalitatieve apps voor kinderen. 

Ondersteuning nodig?