• Stel themabeleid op. Welke visie heeft jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op fysieke veiligheid?
• Beschrijf in het beleid in ieder geval wat jullie doen om bij te dragen aan fysieke veiligheid.
• Bedenk als gastouderbureau hoe je gastouders kunt ondersteunen bij het vastleggen van het veiligheidsbeleid in hun pedagogisch werkplan.
• Je kunt het themabeleid ook koppelen aan het pedagogisch beleid, gezondheids- en veiligheidsbeleid.
• Bespreek: hoe is bij ons de balans tussen een veilige omgeving en het stimuleren van uitdagingen die kinderen nodig hebben om goede vaardigheden te ontwikkelen?
• Maak per locatie afspraken over hoe je de grote risico’s uitsluit en kinderen leert omgaan met de kleine risico’s. Leg dit vast in een duidelijk en inzichtelijk veiligheids- en gezondheidsbeleid. Voor multifunctionele gebouwen is het verstandig het veiligheids- en gezondheidsbeleid van alle leeftijden op elkaar af te stemmen.
• Stel daarnaast voor geconstateerde risico’s een plan van aanpak op. Monitor op vaste tijden én bij calamiteiten hoe het gaat met de voortgang van het actieplan.

• Informeer medewerkers, gastouders en ouders/verzorgers en oudere kinderen tenminste jaarlijks over het beleid.
• Bespreek de afspraken rond risico’s uitsluiten en kinderen leren omgaan met kleine risico’s met alle medewerkers en gastouders. Zorg dat zij weten waarom de afspraken gemaakt zijn.
• Praat met de kinderen over de afspraken als ze van toepassing zijn, bijvoorbeeld als ze buitenspelen of timmeren. 
• Bespreek regelmatig met de medewerkers en gastouders de mogelijke risico’s rond veiligheid en gezondheid op de locatie. Stel bijvoorbeeld elke teamvergadering een thema aan de orde, zoals slapen buiten spelen.  
  • Wat zijn de belangrijkste maatregelen?
  • Zijn de protocollen duidelijk en volledig, of wijken jullie ervan af en moeten ze anders geformuleerd?
  • Wat zijn de dilemma’s en oplossingen?
  • Geef feedback op elkaars werkhouding en bespreek of er (extra) maatregelen nodig zijn om de situatie (of het spel) veiliger te maken.
• Door regelmatig verschillende veiligheidsthema’s terug te laten komen tijdens het teamoverleg, blijft het beleid actueel. Elk gebouw of elke omgeving, nieuw of oud, verandert immers voortdurend. Medewerkers voelen zich ook meer betrokken als je hun mening vraagt en laat meedenken over verbeteringen.
• Communiceer naar de ouders/verzorgers wat jullie (on)aanvaardbare risico’s vinden en welke afspraken in het beleid zijn vastgesteld en welke rol de ouders/verzorgers hebben in het naleven ervan.
• Blijf ook het gesprek over veiligheid aangaan met ouders/verzorgers en de kinderen. Houd de afspraken levend!
• Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of in een nieuwsbrief.

• Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak bijvoorbeeld één medewerker verantwoordelijk voor het actualiseren van het veiligheidsbeleid.
• Denk ook aan uitvoeren en handhaven van het beleid, inclusief afstemming en communicatie met medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en kinderen.

• Evalueer jaarlijks of het bestaande beleid werkbaar is voor pedagogisch medewerkers, gastouders, oudere kinderen en hun ouders/verzorgers.
• Toets jullie veiligheids- en gezondheidsbeleid regelmatig, bijvoorbeeld jaarlijks aan nieuwe ontwikkelingen. Bijvoorbeeld wijzigingen in wet- en regelgeving over kinderbedjes, speeltoestellen of speelgoed. Moet je de omgeving aanpassen? Signaleren de medewerkers risico’s die extra of andere maatregelen vragen? Kun je die maatregelen samen bedenken? Moet je werkinstructies aanpassen?

• Investeer in bij- of nascholing voor medewerkers en gastouders. Zo zorg je dat ze goed op de hoogte zijn van de regels voor fysieke veiligheid, kunnen inschatten of een risico aanvaardbaar is of niet en kunnen omgaan met veiligheidsrisico’s en incidenten. Denk bijvoorbeeld aan een EHBO-cursus, bedrijfshulpverlening of een training over veilig gedrag of risicovol spelen.
• Heeft jullie organisatie of gastouderbureau een coach Gezonde Kinderopvang? Gebruik de themamodule Gezond en veilig gedrag & veilige omgeving uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers en gastouders hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

• Aandachtspunten bij risicovol spelen:
  • Houd indien nodig toezicht en neem waar nodig maatregelen om mogelijk ernstig letsel te voorkomen.
  • Maak een inschatting of het kind (ongeacht leeftijd) eraan toe is om een bepaald verantwoord risico te nemen.
  • Geef het kind de ruimte om te leren door ervaringen op te doen waar een verantwoord risico aan zit. Geef zelf het goede voorbeeld.
  • Voed het kind op met grenzen en afspraken, maar niet meer dan drie tegelijk. Geef duidelijke en concrete aanwijzingen over (voorbeelden van) wat wel en niet mag.
  • Vertel op rustige toon waarom iets gevaarlijk is. Spreek het kind aan op zijn eigen niveau.
  • Zelfvertrouwen is belangrijk voor veilig gedrag. Zorg dat een kind zelfvertrouwen kan ontwikkelen door hem te stimuleren dingen zelf te doen. Benoem daarbij wat het kind goed doet. 
  • Vermijd verbod-situaties zoveel mogelijk. Teveel ‘nee, niet doen, pas op’ kan leiden tot angst en/of onnodige terughoudendheid. 
  • Probeer je eigen schrik niet te tonen, een kind schrikt dan nog meer. Reageer kalm, stel het kind gerust en geef het kind vertrouwen. 
  • Onderzoek of het kind zich verwond heeft. Raadpleeg bij twijfel een arts. 
  • Organiseer activiteiten waarbij kinderen op een speelse, educatieve manier in aanraking komen met (het belang van) veilig gedrag. Denk bijvoorbeeld aan:  
    • Het lespakket Split the risk om kinderen bewust te maken van ongevallen en competenties aan te leren om risico's in te schatten en te verkleinen. 
    • Besteed ook aandacht aan veilig sporten en hoe je sportblessures voorkomt. Leer kinderen het belang van een goede warming-up en cooling-down, bijvoorbeeld als ze voetballen of basketballen op het speelterrein van de bso.

Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Als je kinderen beschermt voor risico’s is het ‘goede voorbeeld’ geven niet altijd zichtbaar. Spreek daarom naar de kinderen op hun eigen niveau uit wat je doet en waarom, zodat zij het gaan begrijpen:

• Vertel de kinderenwanneer en bij wie ze terecht kunnen bij nood/uitsluiten/pesten.
• Bespreek de gemaakte afspraken.
• Maak duidelijke afspraken met het kind en controleer of het zich daaraan houdt.
• Bereid spelactiviteiten goed voor en bedenk binnen welke grenzen dit spel gespeeld kan worden. Wat zou wel en niet moeten kunnen en mogen? 

Richt je je erop kinderen te versterken zodat ze risico’s leren nemen, geef dan het goede voorbeeld in de houding die jij uitstraalt en in je gedrag. Dat doe je bijvoorbeeld door: 

• Woorden zoals: ‘pas op’, ‘kijk uit’ en ‘dat is gevaarlijk’ te vermijden. Geef het kind op een rustige manier een concrete aanwijzing.
• Mee te doen, te oefenen met uitdagende activiteiten zoals bomen klimmen, vuurtje stoken of timmeren.
• Te benoemen hoe leuk het is om uitdagend te spelen, bijv. ‘dit is lekker spannend’ of ‘ik krijg hiervan kriebels in mijn buik’.
• Niet gelijk in te grijpen bij kleine risico’s, maar het kind juist aan te moedigen als het iets nieuws wil proberen en het hiervoor de ruimte te geven.
• Steeds oorzaak-gevolg te benoemen bij risicovolle situaties.
• Steeds je eigen grenzen te verleggen, dingen te proberen die je zelf ‘eng’ vindt en rustig te reageren als het misgaat. ‘Het hoort erbij en is niet erg.’
• ‘Out of the box’ spelideeën te bedenken, niets is te gek! 

• Kijk hoe je de fysieke locatie inricht (het gebouw, de groepen, de speelplaats). Voorbeelden van veiligheidsmaatregelen: beveiliging van ramen en stopcontacten, hoge kasten voor de schoonmaakmiddelen, traphekjes, veilig meubilair en  speelgoed.
• Zorg dat de speelomgeving kinderen uitdaagt om te spelen.
• Als jullie bso een gebouw deelt met een school, onderzoek dan of er rekening is gehouden met álle gebruikers (kinderen, ouders/verzorgers en medewerkers). Zijn de afspraken en maatregelen eenduidig en duidelijk? Ga na welke praktische afspraken je eventueel nog samen moet maken zodat het gebouw voor alle gebruikers een veilige omgeving is.

• Veiligheid is een wisselwerking tussen fysieke omgeving en het gedrag van de kinderen en medewerkers. Organiseer voorlichtingsavonden over veiligheid, gericht op ouders/verzorgers én medewerkers. Kies voor één thema, bijvoorbeeld ‘veilige omgeving’ of ‘risicovol spelen.’ Vertel wat je vanuit de organisatie doet om de kinderen te beschermen voor gevaar.  En vertel wat je als organisatie doet om bij kinderen risicocompetenties te laten ontwikkelen.
• Bespreek met ouders/verzorgers waarom het belangrijk is dat kinderen leren omgaan met risico’s. Vertel hoe belangrijk het is dat kinderen zelf oplossingen bedenken voor moeilijke situaties. Een ongelukje hoort daarbij, je leert niet lopen zonder te vallen.
• Ouders/verzorgers dienen ook te weten waarom je kiest voor uitdagende activiteiten (bijvoorbeeld bomen klimmen). Vertel wat je aan activiteiten organiseert waar een zekere uitdaging in zit waardoor kinderen leren risico’s inschatten, zelfredzaam worden en zelfvertrouwen krijgen.

• Fysieke veiligheid krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat kinderen, ouders/verzorgers, medewerkers en gastouders ook een rol kunnen spelen bij activiteiten.

• Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld.
• Maak natte plekken op de vloer direct droog.
• Ruim speelmateriaal dat los slingert op: ‘Even al het speelgoed aan de kant, anders vallen we erover!’ 
• Vervoer kinderen veilig: ‘Zo, we gaan op stap, alle riempjes vast, zodat niemand uit de bolderkar valt.’ 
• Draag geschikte kleding om buiten lekker te kunnen spelen en vies te worden.

• Betrek lokale samenwerkingspartners met specifieke deskundigheid, kennis en ideeën bij de activiteiten die je organiseert. Denk aan een (Gezonde) school in jouw buurt, Jeugdgezondheidszorg (GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )) of aan je gemeente.
• Werk samen met de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) in jouw buurt. Als het gaat om gezondheidsbevordering, preventie en vroegtijdig signaleren.

• Zorg dat je weet hoe het met de kinderen gaat rond fysieke veiligheid.
• Bespreek in jullie team per kind hoe het omgaat met kleine risico’s en wat je het (nog) wilt leren. Het ene kind heeft extra toezicht nodig en moet soms worden afgeremd. Het andere kind kan juist wat extra aanmoediging gebruiken bij een uitdagende activiteit. Op deze manier kan de begeleiding van risicovol spelen worden verbeterd.

• Effectief werken aan fysieke veiligheid vraagt dat pedagogisch medewerkers en gastouders alert te zijn op problemen of zorgen. En dat zij weten wat ze met een signaal doen.
• Medewerkers leren niet alleen van hun eigen ervaringen maar ook van die van hun collega’s. Daarom is het belangrijk om ervaringen uit te wisselen. Wat ziet iedereen gebeuren op de locatie als het gaat om het beschermen en versterken van kinderen. Vraag ook advies van jullie oudercommissie.
• Neem signalen van kinderen en ouders/verzorgers serieus en betrek deze bij het verbeteren van de fysieke veiligheid binnen de opvang.
• Monitor de ongevallen en de bijna ongevallen binnen jullie locatie.
•  Zorg dat signalen in jullie organisatie worden opgepakt.
• Evalueer ongevallen en bijna-ongevallen binnen jullie team. Zo breng je onvermoede gevaarlijke situaties aan het licht. Neem waar nodig maatregelen om die situaties in de toekomst te voorkomen.
• Bespreek met elkaar hoe jullie omgaan met protocollen en gedragsafspraken. Ervaringen in de praktijk kunnen leiden tot belangrijke aanpassingen en verbeteringen.

• Bespreek met de ouders/verzorgers wat de locatie doet om de grote risico’s uit te sluiten.
• Bespreek met de ouders/verzorgers wat de grenzen zijn van hun kind en wat de groeimogelijkheden hierin zijn.