Icoon voeding

Aandacht besteden aan voeding in de kinderopvang of gastouderopvang loont. Kinderen in de basisschoolleeftijd zijn volop in de groei en in ontwikkeling. Zij hebben dus eten en drinken nodig met voldoende energie en voedingsstoffen. Ook op de bso eten en drinken kinderen en bieden pedagogisch medewerkers op een positieve manier gezonde en duurzame voeding aan. Zo draagt de bso een steentje bij aan een gezonde eetopvoeding van kinderen. Op deze pagina lees je hoe je gezonde voeding blijvend onderdeel maakt in jullie dagelijkse praktijk en beleid.

Waarom werken aan voeding?

  • Als kinderen gezond eten krijgen ze de voedingsstoffen binnen die ze nodig hebben.
  • Goede voeding verkleint de kans op ziekten, zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en kanker.
  • Goed eten kan helpen een gezond gewicht te behouden.
  • Gezonde en duurzame keuzes gaan vaak hand in hand; het is beter voor onszelf en voor het milieu.
  • Gezonde gewoonten aanleren is gemakkelijker dan later iets ongezonds afleren. Dat geldt ook voor gezonde voedingsgewoonten.

Voor je begint...

Wat doet jouw organisatie al?

Wat doet jouw organisatie al?

Beginsituatie bepalen in:

Werk met een gedegen stappenplan

Werk met een gedegen stappenplan

Lees hoe je een themaplan maakt voor:

Aan de slag met voeding

Met het Stappenplan werken aan Gezonde Kinderopvang zorg je voor blijvend resultaat. Werk aan voeding in jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op de pijlers beleid, ontwikkelen, omgeving en signaleren. Zo maak je meer impact weten we uit onderzoek. Lees hieronder aan welke activiteiten je per pijler kunt denken.

Zorg ervoor dat voeding een vaste plek heeft in jullie beleid.

Beleid
  • Stel een voedingsbeleid op. Welke visie heeft jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op voeding?
  • Beschrijf in het beleid in ieder geval wat jullie doen om bij te dragen aan gezonde voeding.
  • Bedenk als gastouderbureau hoe je gastouders kunt ondersteunen bij het vastleggen van het voedingsbeleid in hun pedagogisch werkplan.
  • Je kunt het themabeleid ook koppelen aan het pedagogisch beleid, gezondheids- en veiligheidsbeleid.
  • Gebruik het voorbeeldvoedingsbeleid van het Voedingscentrum. Deze kan deels of in zijn geheel dienen als basis voor jullie nieuwe beleid. Je vindt hier ook het voorbeeldbeleid dat gastouderbureaus kunnen aanbieden aan de aangesloten gastouders. Je kunt onder andere het volgende opnemen in beleid:
    • Kies zoveel mogelijk voor producten uit de Schijf van Vijf. Wanneer je weet welke producten je wilt gebruiken in jullie kinderopvangorganisatie pas je de inkooplijst daarop aan.
    • Besteed aandacht aan een duurzaam aanbod. Benoem het als jullie bijvoorbeeld meer plantaardig eten stimuleren, zo min mogelijk voedsel verspillen of kiezen voor klimaatvriendelijke groente- en fruitsoorten. Zorg dat het voedingsbeleid echt past bij jullie organisatie.
    • Beschrijf richtlijnen rondom voedingshygiëne (kijk voor meer informatie bij het kopje Richtlijnen).
    • Neem in je beleid ook op hoe jullie omgaan met verjaardagen. Jarig zijn betekent feest! Soms komt bij zo’n verjaardag een traktatie kijken, al hoeft dat niet. Je kan ook een feestje vieren met slingers, een versierde stoel en een liedje zingen. Spreek minimaal een week voor de verjaardag van het kind met ouders of verzorgers over het trakteren. Zo voorkom je verrassingen.
  • Zoek aansluiting op het voedingsbeleid van de opvang 0-4 jaar en vooral van de school.

Betrekken en informeren
  • Informeer medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en oudere kinderen tenminste jaarlijks over het beleid.
  • Nodig de oudercommissie uit om over het voedingsbeleid te praten.
  • Zet de belangrijkste veranderingen op een rij. Wat zijn de gevolgen voor de medewerkers? Wat betekent het voor ouders/verzorgers? Licht ze vervolgens in en blijf het vertellen.  Breng de afspraken en de resulataten gedurende het jaar regelmatig onder de aandacht, bijvoorbeeld in de nieuwsbrief, op de jaarkalender of voor een verjaardag van een kind. Op Voedingscentrum.nl vind je voorbeeldbrieven en voorbeeldteksten voor op de website of in een brochure.
  • Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of in een nieuwsbrief.

Borgen
  • Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak bijvoorbeeld één medewerker verantwoordelijk voor het actualiseren van het voedingsbeleid.
  • Denk ook aan uitvoeren en handhaven van het beleid, inclusief afstemming en communicatie met medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en kinderen.

Evalueren
  • Evalueer jaarlijks of het bestaande beleid werkbaar is voor pedagogisch medewerkers, gastouders, oudere kinderen en hun ouders/verzorgers.
 Tips bij pijler Beleid

Bied kinderen, medewerkers en gastouders activiteiten aan rond voeding. Met als doel dat zij hun kennis vergroten, vaardigheden aanleren en positief zijn over gezonde voeding.

Bijscholing
  • Vraag een (kinder)diëtist uit de regio om een workshop of presentatie over voeding te geven bij jullie op de locatie.
  • Heeft jullie organisatie of gastouderbureau een coach Gezonde Kinderopvang? Gebruik de themamodule Voeding en Gewicht uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers en gastouders hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

Kennis en activiteiten
  • Samen eten en drinken gaat ook om vaardigheden aanleren, communicatie over het eten (zoals benoemen wat het kind eet) en normen overdragen. Zo kunnen medewerkers kinderen stimuleren gezonde producten te proberen zoals onbekende soorten fruit en groenten.
  • Bij gezond leren eten gaat het ook over zelfregulering stimuleren. Dat wil zeggen dat pedagogisch medewerkers kinderen helpen hun gedrag steeds beter te sturen, goede gewoontes te ontwikkelen, eenvoudige regels op te volgen en zelf problemen op te lossen. Zo worden kinderen weerbaar. Ze kunnen dan makkelijker nee zeggen tegen verleidingen om hen heen, bijvoorbeeld als het om snoep gaat.
  • Deel regelmatig video’s van het YouTubekanaal van het Voedingscentrum over: de Schijf van Vijf, gezonde voeding voor kinderen, gezonde eetopvoeding. Zo kun je de kennis over gezonde en duurzame voeding vergroten. 
  • Laat kinderen met elkaar iets bereiden. Inspiratie hiervoor is bijvoorbeeld te vinden: Op de  website van het Voedingscentrum vind je tips voor het samen koken met kinderen.

Goede voorbeeld
  • Pedagogisch professionals zijn het grote voorbeeld van kinderen. Ze kopiëren jullie gedrag, ook het eetgedrag. Geef het gezonde voorbeeld en ze zullen je daarin volgen.
  • Tips om het goede voorbeeld te geven:
    • Eet tijdens de lunch bijvoorbeeld samen groente. Je kunt de hele maaltijd mee-eten. Maar je kunt ook een klein hapje mee-eten om het goede voorbeeld te geven, maar niet direct een volledige portie. Dan kun je op een ander moment je eigen lunch buiten het zicht van de kinderen eten.
    • Eet bijvoorbeeld fruit en snackgroente als tussendoortje en drink water of thee zonder suiker. En snoep of snack geen producten die je niet aan de kinderen geeft, waar de kinderen bij zijn.
    • Maak gezond eten leuk, dan gaan kinderen eerder nieuwe dingen proeven. Vertel bijvoorbeeld dat je van wortelen goed kan zien.
    • Eet en drink tijdens een eetmoment rustig aan tafel.
Erkende activiteiten  
Tips bij pijler Ontwikkelen

Richt de fysieke en sociale omgeving zo in dat die bijdraagt aan de gezonde voeding van kinderen, medewerkers en gastouders. Laat medewerkers en gastouders het goede voorbeeld geven en betrek ouders/verzorgers, oudere kinderen en samenwerkingspartijen bij jullie activiteiten.

Fysieke omgeving 
  • Houd vaste en rustige eetmomenten aan. Bijvoorbeeld door iedere dag op een min of meer vast tijdstip gezamenlijk aan tafel te eten en daar de tijd voor te nemen. Eén van deze momenten is als de kinderen uit school komen.
  • Zorg dat jullie voornamelijk Schijf van Vijf producten presenteren, dat de kinderen een gezonde keuze hebben.
  • Leer kinderen water drinken. Water bevat geen calorieën en heeft een neutrale smaak. In limonade, diksap, frisdrank en in sap zit veel suiker. In light frisdranken zit geen suiker, maar deze dranken zorgen er alsnog voor dat kinderen gewend raken aan het drinken van zoete dranken. Light dranken zijn vanwege het zuur dat erin zit ook slecht voor de tanden. Leer kinderen dus water drinken. Lees meer op de website van het Voedingscentrum.
  • Bied kinderen elke dag voldoende volkorenbrood, groente en fruit aan. Tussendoortjes als fruit (appel, peer, kiwi, meloen, aardbei, gehalveerde druif, mandarijn en andere soorten) en snackgroenten (zoals wortel, schijfjes komkommer, reepjes paprika en gehalveerde snoeptomaatjes) dragen ook meteen bij aan de groente- en fruitinname.
  • Kinderen die op vaste momenten wat tussendoor krijgen, leren zo om niet de hele dag door te eten en te drinken. Alleen kraanwater kunnen ze de hele dag door drinken.
  • Snoep, snacks, koekjes en gebak zijn extra's, die je niet nodig hebt. Dit kan ten koste gaan van iets gezonds. Kinderen hebben hier minder ruimte voor dan volwassenen. Met de aanbevolen hoeveelheden uit de Schijf van Vijf krijgen ze voldoende binnen.  
  • Geef je toch een keer een iets extra, bijvoorbeeld tijdens de vakantie of op een speciale dag, maak dit dan niet te groot. Denk aan een mini-krentenbol, plakje (volkoren) ontbijtkoek, lange vinger, kaneelbeschuitje, volkorenbiscuitje, kleine eierkoek of een handje popcorn.  
  • Wil je van een product checken of het in de Schijf van Vijf staat, voer het dan in bij 'Staat dit in de Schijf?' of gebruik de 'Kies Ik Gezond?'-app. De uitslag 'Schijf van Vijf' is de beste keuze. Voor af en toe kan een 'dagkeuze', bijvoorbeeld een keer beleg op brood en tussendoor, maar vermijd voor de kinderen de 'weekkeuzes'.  
  • Door een moestuintje aan te leggen leren kinderen hoe groenten, fruit en kruiden groeien. Laat kinderen vooral zelf meehelpen. Als je ook ouders erbij betrekt en ze de zelfgekweekte groenten laat proeven, heb je een mooie aanleiding om het voedingsaanbod ter sprake te brengen. Bekijk voor inspiratie de website van Jong Leren Eten.

Sociale omgeving
  • Maak gebruik van de gratis folders en posters van het Voedingscentrum om uit te delen en op te hangen.
  • Spreek minimaal een week voor de verjaardag van een kind met ouders of verzorgers over jullie verjaardagbeleid. Trakteren jarige kinderen bij jullie? Verwijs ouders voor inspiratie naar de website van het Voedingscentrum. 
Betrekken en informeren
  • Voeding krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat kinderen, ouders/verzorgers, medewerkers en gastouders ook een rol kunnen spelen bij activiteiten.
Goede voorbeeld
  • Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Bijvoorbeeld tijdens een bijeenkomst voor ouders/verzorgers. Zo kun je hen iets te eten en drinken aanbieden wat past binnen jullie dagelijkse voedingsbeleid. Denk aan kannen water met fruit, koffie of thee en een stuk fruit. 

Samenwerken
  • Betrek lokale samenwerkingspartners met specifieke deskundigheid, kennis en ideeën bij de activiteiten die je organiseert. Denk aan een (Gezonde) school in jouw buurt, Jeugdgezondheidszorg (GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )) of aan je gemeente.
  • Steeds meer gemeenten hebben in hun gezondheidsbeleid speciale aandacht voor preventie van overgewicht. Verschillende gemeenten hebben een eigen aanpak ontwikkeld, of werken samen met de JOGG, gezonde jeugd, gezonde toekomst.
  • Jong Leren Eten-makelaars, staan voor zoveel mogelijk kinderen structureel in aanraking laten komen met informatie en activiteiten over voedsel/voeding met als doel leren om gezonde en duurzame keuzes te maken.
  • Wil je de kinderen kennis en vaardigheden laten opdoen rondom voeding en natuur? Kijk dan eens bij de activiteiten van IVN.
Tips bij pijler Omgeving

Houd in de gaten hoe het met de kinderen gaat rond voeding. Zo kun je vroegtijdig mogelijke risico’s signaleren. Bepaal samen op waarop jullie signaleren en doe regelmatig onderzoek. Leg ook vast hoe jullie met signalen omgaan en welke maatregelen passend zijn.

Periodiek onderzoek
  • Zorg dat je weet hoe het met de kinderen gaat rond voeding.

Signaleren
  • Effectief werken aan voeding vraagt dat pedagogisch medewerkers en gastouders alert te zijn op problemen of zorgen. En dat zij weten wat ze met een signaal doen. 
  • Voorbeelden van ongezonde eetgewoonten zijn: niet ontbijten, een eenzijdig eetpatroon, nooit iets onbekends willen proeven (neofobie), veel snoep en snacks eten, veel suikerhoudende dranken drinken, geen verzadigingsgevoel en altijd trek hebben.
  • Een ongezond gewicht is ook belangrijk om te signaleren: een kind met ondergewicht of overgewicht.
  •  Zorg dat signalen in jullie organisatie worden opgepakt. 
  • Afhankelijk van het probleem en het beleid binnen de organisatie bespreek je signalen eerst intern met collega’s, de staf of pedagogisch specialist.
  • Bespreek het signaal met de ouders/verzorgers.
  • Een maatregel kan zijn dat je ouders/verzorgers verwijst naar passende ondersteuning, bijvoorbeeld via de JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) (consultatiebureau) of het Centrum voor Jeugd & Gezin.

Informeren
  • Vraag ouder/verzorger tijdens het brengen of ophalen of men het signaal herkent. Informeer hen over wat je hebt gezien en waarom dit een zorg is. Geef handvatten om hier mee om te gaan.

Voorbeelden

Leg een moestuintje aan 

Moestuinieren is niet alleen een leuke activiteit. Het is ook een praktische manier om te werken aan kennis, houding en gedrag rond gezonde en duurzame voeding. Kinderen die aan de slag gaan in een moestuin krijgen spelenderwijs mee waar groenten, fruit en kruiden vandaan komen. En zullen er eerder van proeven. Lees ook  het artikel Wij planten letterlijk en figuurlijk de zaadjes. 

Tip: gezond en duurzaam koken met kinderen?  

Kijk op Voedingscentrum.nl voor tips en video's. Je vindt er bijvoorbeeld de brochure met handige tips voor praktijklessen over gezond en duurzaam eten. Maar ook een checklist voor veiligheid en hygiëne in de keuken. En verder video's die helpen om kinderen basisvaardigheden in de keuken aan te leren, zoals groente snijden, eten koken en op smaak brengen.

  • Over hygiëne is er de hygiënecode voor kleine instellingen. Daarnaast is er de JGZ-richtlijn Voeding & Eetgedrag, waarop de voedingsadviezen en -voorlichting van de jeugdgezondheidszorg zijn gebaseerd.
  • Op Voedingscentrum.nl vind je meer informatie over de Schijf van Vijf, voedingsadviezen en praktische informatie over voeding voor kinderen. De interessantste zoekgebieden voor jou zijn ‘Schijf van Vijf’, ‘Zwanger en kind’ en ‘Professionals’.

Ideeën opdoen?

Dagritmekaart Lunch

Kijk bij het stappenplan

Meer inspiratie

Advies of ondersteuning nodig?

Ambassadeur

Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang.
Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.

GGD

Informeer naar mogelijkheden voor ondersteuning bij de regionale GGD.

  • Raadpleeg de lokale JGZ Jeugdgezondheidszorg (Jeugdgezondheidszorg) en/of het Centrum voor Jeugd & Gezin.
  • Mail of bel voor antwoord op vragen rond voedingsbeleid naar Professional Services van het Voedingscentrum.