Icoon groen

Aandacht besteden aan groen in de kinderopvang of gastouderopvang loont. Groen doet goed. Dat blijkt uit tal van onderzoeken en observaties. Een groene speelomgeving en aandacht voor natuurbeleving: het vermindert stress en heeft een positieve invloed op het welbevinden van kinderen. Op deze pagina lees je hoe je groen blijvend onderdeel maakt in jullie dagelijkse praktijk en beleid.

Waarom werken aan groen?

  • Aandacht voor groen in de dagopvang draagt bij aan meer bewegen, stimuleert de fantasie, spelontwikkeling en sociale-emotionele ontwikkeling.
  • Uit onderzoek blijkt dat contact met de natuur zorgt voor meer geluk en minder stress.
  • Een natuurlijke buitenruimte biedt een bijzonder krachtige speelomgeving. Natuurlijke materialen zoals een holletje in de grond wortels van een boom of een waterplas nodigen kinderen uit tot onderzoeken en ontdekken.

Voor je begint...

Wat doet jouw organisatie al?

Wat doet jouw organisatie al?

Beginsituatie bepalen in:

Werk met een gedegen stappenplan

Werk met een gedegen stappenplan

Lees hoe je een themaplan maakt voor:

Aan de slag met groen

Met het Stappenplan werken aan Gezonde Kinderopvang zorg je voor blijvend resultaat. Werk aan groen in jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op de pijlers beleid, ontwikkelen, omgeving en signaleren. Zo maak je meer impact weten we uit onderzoek. Lees hieronder aan welke activiteiten je per pijler kunt denken.

Zorg ervoor dat aandacht voor groen en natuurbeleving een vaste plek heeft in jullie beleid.

Beleid
  • Welke visie heeft jullie kinderopvangorganisatie of gastouderbureau op groen en natuurbeleving? Wat wil de organisatie uitstralen, naar buiten en naar kinderen, ouders/verzorgers en medewerkers? Neem dit op in het beleid en zorg dat er blijvend aandacht voor is.
  • Bedenk als gastouderbureau hoe je gastouders kunt ondersteunen bij het vastleggen van het groenbeleid in hun pedagogisch werkplan.
  • Beschrijf in het beleid in ieder geval wat jullie doen om bij te dragen aan groen en natuurbeleving.
  • Je kunt het groenbeleid ook koppelen aan het pedagogisch beleid, gezondheids- en veiligheidsbeleid.
  • Neem in het pedagogisch beleid op wat groen en natuurbeleving betekent voor de ontwikkeling en het begeleiden van kinderen. Bijvoorbeeld: in onze organisatie geven we kinderen de ruimte om zelf de natuur te verkennen en ontdekken en volgen we de kinderen daarbij.
    En: onze kinderen leren door in de moestuin te werken omgaan met successen en teleurstellingen.
    Of: al onze medewerkers zijn zich bewust van hun voorbeeldrol. Dat betekent bijvoorbeeld dat hun angst om vies en nat te worden geen belemmering is om kinderen vrij te laten ontdekken en beleven.
  • Neem in het personeelsbeleid op wat  werken aan groen en natuurbeleving betekent voor de motivatie, kennis en vaardigheden van het personeel. Zo kan je natuurbeleving opnemen in functieomschrijvingen en takenpakketten. Ook kun je eindejaarsdoelen koppelen aan groen. Nog sterker is een specifieke functie voor groen te realiseren. Zoals een groenspecialist die bij alle vestigingen langsgaat om medewerkers, maar ook ouders/verzorgers en kinderen, mee te nemen in de groene organisatievisie.
  • Kijk ook eens naar het huisvestingsbeleid. Welke maatregelen zijn er nodig om optimaal te kunnen werken aan groen en natuurbeleving?

Betrekken en informeren
  • Informeer medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en oudere kinderen tenminste jaarlijks over het beleid.
  • Meld veranderingen in het beleid, bijvoorbeeld na evaluatie, via een nieuwsbericht op de website of in een nieuwsbrief.

Borgen
  • Borg taken en verantwoordelijkheden. Maak bijvoorbeeld één medewerker verantwoordelijk voor het actualiseren van het groenbeleid.
  • Denk ook aan uitvoeren en handhaven van het beleid, inclusief afstemming en communicatie met medewerkers, gastouders, ouders/verzorgers en kinderen.

Evalueren
  • Evalueer jaarlijks of het bestaande beleid werkbaar is voor pedagogisch medewerkers, gastouders en ouders/verzorgers.
 Tips bij pijler Beleid
  • Hulp nodig bij het opstellen van beleid? Neem dan eens contact op met de NME professional, een GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )-medewerker van de afdeling Milieu of een Jong Leren Eten makelaar.

Bied kinderen, medewerkers en gastouders activiteiten aan rond groen. Met als doel dat zij hun kennis vergroten, vaardigheden aanleren en positief zijn over natuurbeleving.

Bijscholing
  • Bekijk het trainingsaanbod van IVN natuureducatie.
  • De ‘Outdoor Living and Learning Academy‘ (OLLA, Hogeschool Leiden) biedt een rijk aanbod van training en scholing op het gebied van natuur en kinderen.

Kennis en activiteiten
  • Gebruik de dagritmekaart 'Groen'. Deze bevatten inspiratie voor leuke activiteiten die pedagogisch medewerkers kunnen doen met jonge kinderen (1,5 tot 4 jaar).
  • Speel in een natuurrijke omgeving in op de behoeftes van kinderen: ontdekken, grenzen verkennen, verzamelen, bouwen en fantasiespel. Volg de interesses van kinderen en speel met je vragen en handelingen daarop in om het spel te verdiepen. Geef kinderen de ruimte en stel open vragen.
  • Neem kinderen mee in activiteiten als planten watergeven en samen door de tuin lopen. Benoem wat er allemaal te zien is ga samen op ontdekking, maak kinderen bewust van de omgeving.
  • Praat aan tafel met de kinderen over waar groente en fruit vandaan komen. Groeit het onder of boven de grond, aan een boom etc.
  • Maak zoekkaartjes met wat je in de tuin kunt vinden en ga op onderzoek.
  • Betrek kinderen al tijdens het voorzaaien van de moestuin en volg samen hoe iets gaat groeien.
  • Veel pedagogisch medewerkers vinden het lastig om invulling te geven aan het goed volgen en begeleiden van kinderen in het groen. Samen oefenen in de praktijk, filmopnames maken en die met elkaar bespreken werkte bij de Tweeling Kinderopvang in Nijmegen goed. Concrete vragen als: ‘Wat zei je en wat was het effect op het kind’, geven veel gespreksstof en eigen inzicht. Externe ervaringsdeskundigen kunnen het observeren van spelende kinderen in het groen en de interactie tussen de kinderen en medewerkers begeleiden. In Nijmegen zijn ze zo gestart, maar voeren de medewerkers nu zelf de regie over de observaties en gesprekken.
  • De buitenruimte zelf levert al veel ingrediënten voor natuuractiviteiten. Daarnaast kun je gebruik maken van tientallen natuurbelevingsprogramma’s met activiteiten voor jonge kinderen. De Natuurbelevingskaarten 0-4 (ontwikkelt door CNME het Groene Huis) staan vol met leuke en simpele buitenactiviteiten.

Goede voorbeeld
  • Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Dat doe je door te laten zien en te benoemen dat je geniet van buitenactiviteiten, dat je nieuwsgierig bent en niet bang bent vies te worden. 
Erkende activiteiten  
Tips bij pijler Ontwikkelen
  • Benut de kwaliteiten van medewerkers en gastouders, spreek hen aan op hun groene hobby’s en nodig hen uit die (meer) te delen met kinderen en collega’s.

Richt de fysieke en sociale omgeving zo in dat die bijdraagt aan de natuurbeleving van kinderen, medewerkers en gastouders. Laat medewerkers en gastouders het goede voorbeeld geven en betrek ouders/verzorgers en samenwerkingspartijen bij jullie activiteiten.

Fysieke omgeving 
  • Een natuurrijke omgeving is een belangrijke basis om aan groen in de kinderopvang te werken. Voor kinderen betekent dat een open, verrassende en veelvormige tuin waarin ze allerlei aspecten van natuur kunnen horen en zien, ruiken, voelen en proeven.
  • Belangrijke randvoorwaarde is kleding die vies en nat mag worden (regenlaarsjes, kruipbroeken) en goed beschermt tegen kou (skipakjes voor de jongste kinderen).
  • Leg een moestuin aan of schaf een kweekbak aan. Zodat je kinderen kunt betrekken bij de herkomst van ons eten en daar gevoel voor krijgen. Denk ook aan eetbare natuur in de eigen tuin of de nabije omgeving.
  • Overweeg een moestuincoach in te zetten, via bijvoorbeeld IVN/Velt.
  • Door buiten eten en buiten slapen te introduceren maak je natuurbeleving meer vanzelfsprekend. Je ‘verliest’ minder tijd aan het naar buiten en naar binnen gaan en buiten slapen is bovendien voor sommige kinderen heel prettig.
  • Investeer in materialen die ontdekken stimuleren, zoals loeppotjes, handpoppen, schepjes, terrariumbakken en zoekkaarten.
  • Ook de inrichting van de binnenruimtes kan natuurbeleving ondersteunen. Materialen als handpoppen, prentenboeken, informatieve boeken over natuur horen daar bij. Zandvlinder Kinderopvang (Dordrecht) haalde veel natuurlijk materiaal naar binnen en daarnaast is ook het materiaalgebruik van de meubels natuurlijk (hout, riet). Ook het gebruik van rustige, natuurlijk ogende kleuren (groen, bruin, oranje, geel) ondersteunt de natuurbeleving.…

Sociale omgeving
  • Betrek ouders/verzorgers bij natuurbeleving. Geef informatie tijdens intakegesprekken en ouderavonden. Maak regelmatig foto’s van kinderen die in de natuur bezig zijn en deel deze met de ouders/verzorgers. Nodig hen ook uit zelf een groene activiteit te verzorgen of vraag of zij hier kansen voor zien binnen hun netwerk.
Betrekken en informeren
  • Groen krijgt meer aandacht als iedereen zich erbij betrokken voelt. Zorg daarom dat kinderen, ouders/verzorgers, medewerkers en gastouders ook een rol kunnen spelen bij activiteiten.
Goede voorbeeld
  • Geef als medewerkers en gastouders het goede voorbeeld. Dat doe je door te laten zien dat je geniet van bezig zijn met groen en natuurbeleving en kinderen daar bij te betrekken.

Samenwerken
  • Betrek lokale samenwerkingspartners met specifieke deskundigheid, kennis en ideeën bij de activiteiten die je organiseert. Denk aan een (Gezonde) school in jouw buurt, Jeugdgezondheidszorg (GGD Gemeentelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke gezondheidsdienst )) of aan je gemeente.
  • Lokale organisaties en verenigingen willen soms een activiteit verzorgen. Bij menig Natuur- en Milieu-centrum (NME) kan je materialen lenen. Bekijk het overzicht van NME-centra in Nederland. 
  • Werk samen met ketenpartners zoals de GGD, Jong Leren Eten makelaars, centra voor Natuur- en Milieueducatie (NME), IVN-afdelingen, de gemeente, Staatsbosbeheer en de waterschappen.
  • Ambassadeur Gezonde Kinderopvang Miranda Bron is moestuincoach. Je kunt haar mailen met je vragen!
Tips bij pijler Omgeving
  • Sluit aan bij bestaande landelijke natuurdagen. Modderdag, Nederland zoemt, de Dag van de Groene Kinderopvang zijn nationale dagen die in het teken staan van natuurbeleving en buitenspelen. Als kinderopvang organisatie kun je laagdrempelig aansluiten. Groene doe-tips en materialen worden vaak gratis ter beschikking gesteld.
  • Bekijk de Checklist groene schoolpleinen op Expertisecentrumkinderopvang.nl(PDF). Je vindt er tips die je kunt vertalen naar de kinderopvang.
  • Kijk voor tips ook bij de Succesfactor werk samen.   
  • Lees ook de tips voor Draagvlak creëren bij ouders.

Houd in de gaten hoe het met de kinderen gaat rond groen. Zo kun je vroegtijdig mogelijke risico’s signaleren, bijvoorbeeld als het gaat om veiligheid. Bepaal samen waarop jullie signaleren en doe regelmatig onderzoek. Leg ook vast hoe jullie met signalen omgaan en welke maatregelen passend zijn.

Periodiek onderzoek
  • Zorg dat je weet hoe het met de kinderen gaat rond groen. Hoe leeft groen en natuurbeleving bij de kinderen binnen de locatie/organisatie? Bekijk dit bijvoorbeeld jaarlijks. 

Signaleren
  • Effectief werken aan groen vraagt dat pedagogisch medewerkers en gastouders alert te zijn op problemen of zorgen. En dat zij weten wat ze met een signaal doen.
  • Veiligheid staat soms op gespannen voet met het belang van natuurbeleving voor de ontwikkeling van het kind. Je maakt voortdurend afwegingen tussen ontdekkend leren enerzijds en veiligheid anderzijds. Er is geen eenduidig antwoord voor dit dilemma, iedere situatie is anders. Bespreek samen met het team, vanuit de visie op natuurbeleving wanneer je ingrijpt of bijstuurt en wanneer niet.
  • Zet het principe ‘aanvaardbaar risico’ centraal bij de omgang met het spanningsveld tussen veiligheid en uitdaging. Aanvaardbare risico’s zijn risico’s die passen bij de leeftijd en ontwikkeling van het kind.
  • Wees extra alert op risico’s die je niet kunt uitsluiten zoals de aanwezigheid van teken en de eikenprocessierups.
  • Zorg dat signalen in jullie organisatie worden opgepakt. 
 Tips bij pijler Omgeving
  • Hebben de kinderen in een buitenruimte gespeeld met hoog gras, bosjes en bladeren? Wees dan alert op de aanwezigheid van teken. Kijk voor meer informatie op Rivm.nl.

Voorbeelden

Gastouder Gonny is zoveel mogelijk buiten met de kinderen 

Gonny Jansen weet hoe belangrijk het is voor kinderen om buiten te spelen. Het is een van de manieren waarop zij als gastouder hun ontwikkeling stimuleert. En: ‘Ik wil een kind echt alle aandacht geven die het nodig heeft.’ Lees verder op de website van Expertisecentrum Kinderopvang.

Werken aan groen 

Jonge kinderen betrekken bij de natuur om hen heen kan overal, en in elk seizoen. Begin met eenvoudige activiteiten. Keer samen eens een steen of boomstronk om en ontdek welke dieren daar onder leven of pluk samen met de kinderen munt die jullie hebben laten groeien en maak daar thee van. Een kinderopvang die speciaal in het bos zit om daar groene kinderopvang te kunnen bieden, is het andere uiterste. Het boek 'Stap voor stap naar Groene Kinderopvang’ van Groen Cement kan je wellicht inspiratie bieden.

Een ontdektuin 

Een goede natuurlijke ontdektuin bestaat uit meerdere ruimtes waar kinderen verschillende dingen kunnen doen. Denk bijvoorbeeld aan een zandspeelplaats, water, een pluktuintje, verstopbosje, klauterheuvel of een rustige weide. Zorg voor een tuin met diverse van deze speeluitdagingen. Maak een moestuin onderdeel van de tuin. Schakel een deskundige ontwerper in. Er zijn ontwerpers gespecialiseerd in natuurlijk spelen. Kijk voor een handig plan van aanpak voor een groene omgeving op de site van Springzaad. Leestip: het boek 'Kaboutersoep en Wonderblaadjes – zintuigelijke buitenavonturen voor baby’s, peuters en kleuters' van Ity Busstra. 

Leg een moestuin aan 

Kinderen die in een moestuin werken leren waar het voedsel vandaan komt. Daarnaast eten kinderen die in een moestuin werken zelf meer groenten en fruit. Leg daarom een moestuin aan. Of begin met een eenvoudige variant: een kweekkasje, een vierkante meter tuin. Kijk op Jonglereneten.nl voor suggesties.

Ga aan de slag met een Slakkenhotel 

In een Slakkenhotel bewonderen en verzorgen kinderen zelfgevonden slakken. Dat doen ze een aantal dagen. Nodig: een terrarium, aarde, bladeren/takjes, rauwe groente/appel en een plantenspuit. Het hotel inrichten en de gasten verzorgen doe je zo: 

  • Vul het terrarium met aarde.
  • Leg er bladeren en takjes op.
  • Plaats de slakken in het hotel.
  • Voer ze met rauwe groente/appel.
  • Geef ze elke dag vers voedsel.
  • Bevochtig het hotel dagelijks met de plantenspuit.
  • Verschoon het hotel na een paar dagen.
  • Zoek en bekijk de slakken op een bodemdieren zoekkaart.

Breng de slakken na maximaal een week terug naar hun vindplaats. 

Kwalitatieve groene dagopvang in de stad 

Om kinderen in contact te brengen met de natuur kun je op zoek gaan naar groen in de buurt of kiezen de locatie zelf te vergroenen. KC Burgemeester (Tilburg), onderdeel van Sterre Kinderopvang, heeft niet alleen een natuurlijke ontdektuin, maar ook een moestuin en fruitboomgaard. Ook rond gezonde voeding, natuurlijke spelmaterialen en de binneninrichting maken zij bewuste keuzes. Alle kinderen, ook baby’s zijn dagelijks buiten. De groene visie van Burgemeester is door de jaren heen alleen maar sterker geworden. Natuur is inmiddels verankerd in het pedagogisch beleidsplan. Burgemeester is dan ook één van de deelnemende locaties aan het wetenschappelijk onderzoek naar ‘Versterking van de pedagogische kwaliteit van groene kinderopvang’ (Hogeschool Leiden, lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind). ‘Op expeditie in de babytuin’ (Loes van ‘t Hoff, Janneke Hagenaar en Marian Joven van Sluijs, 2022) is een gratis downloadbare uitgave van dit onderzoek. Het kan als een soort werkboek worden gebruikt.

  • Natuurbeleving is een belangrijk onderdeel van de praktijk van de kinderopvang. Ook het Pedagogisch kader kindercentra 0-4 jaar(PDF) besteedt een hoofdstuk aan natuur en fysieke omgeving (zie Hoofdstuk 19, pagina 214).

Ideeën opdoen?

Dagritmekaart Groen

Kijk bij het stappenplan

Meer inspiratie

Advies of ondersteuning nodig?

Ambassadeur

Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang.
Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.

GGD

Informeer naar mogelijkheden voor ondersteuning bij de regionale GGD.

  • Kijk voor mogelijkheden voor ondersteuning, advies, training en workshops op Ivn.nl/kinderopvang.