Kindje speelt op device

Waarom aandacht voor mediagebruik

In huishoudens van nu spelen media een steeds grotere rol. Bijna alle gezinnen met kleine kinderen hebben een smartphone, computer en televisie en vaak ook een tablet. Bijna de helft van de 0-2-jarigen gebruikt wel eens een tablet en smartphone (Iene Miene Media 2022).  

Mediaopvoeding vanaf de geboorte wordt belangrijker, ook in de dagopvang. Kinderopvang en ouders zijn partners in opvoeding. Ouders moeten nadenken over hoe zij willen dat hun kinderen media gaan gebruiken en het voorbeeld dat ze (onbewust) geven door hun eigen mediagebruik. Daarnaast is het belangrijk bewust aandacht te besteden aan mediagebruik met kinderen. Zo creëren zij een goede start die verder gaat dan alleen afspraken maken. Het is daarom verstandig dat je in jullie kinderopvang een visie over mediagebruik ontwikkelt. Daarmee toon je kinderen het gewenste voorbeeldgedrag en inspireer je ouders om ook op een gezonde manier met media om te gaan. En ervaren kinderen een balans tussen digitaal en fysiek spel. 

Denk bij het werken aan mediaopvoeding in de kinderopvang aan:

  • Mediabeleid opnemen in het pedagogisch beleidsplan van de organisatie.
  • Kinderen en ouders laten zien hoe je als kinderopvang omgaat met media.
  • Met ouders communiceren over het mediagebruik van jonge kinderen.
  • Een gezond mediamenu opstellen: wat doe je wel/niet, en wanneer?
  • Verbanden leggen tussen digitale en fysieke spelactiviteiten.
  • Digitaal spel begeleiden door erover te praten en vragen te stellen. 
  • Digitale media bewust en met meerwaarde inzetten.
Foto Carla Schriek

Blog - Maak kinderen mediawijs! 

‘Media kunnen leuk en leerzaam zijn. Maar: kinderen moeten wel weten hoe ze ermee omgaan. Daar kunnen wij als professionals in de kinderopvang een bijdrage aan leveren.’ aldus Carla Schriek, coach Gezonde Kinderopvang.

In haar blog op Kinderopvangtotaal vertelt Carla hoe zij dat bij KMN Kind & Co doen. 

Advies beeldschermtijd

Adviezen over beeldschermtijd wisselen sterk. Tegenwoordig zijn de schermtijd richtlijnen steeds minder specifiek. Omdat goed bewijs ontbreekt, geeft men steeds minder adviezen die een maximum aan schermtijd per dag stellen. Wetenschappers zeggen over schermtijd (Netwerk Mediawijsheid, 2019):

Hou je niet zozeer bezig met de hoeveelheid schermtijd, maar vooral met wat kinderen op een scherm doen.

Mediaopvoeding.nl raadt aan baby’s van schermen weg te houden, voor hun ontwikkeling hebben zij geen beeldschermen nodig. Voor peuters bevelen ze aan de schermtijd nog te beperken en als je wel schermtijd biedt, te zorgen voor een balans met andere activiteiten. 

Kinderen groeien op in een steeds digitalere wereld. Mediaopvoeding en een bewust, gezond mediagebruik is daarom nodig. Maar wat is gezond mediagebruik? Experts zijn het er (niet) over eens: heeft tv-kijken en apps-spelen wel of geen meerwaarde voor de ontwikkeling voor kinderen onder de twee jaar? Is het schadelijk voor de (hersen)ontwikkeling? Zolang het niet duidelijk is, is het advies deze mediavormen niet of zo beperkt mogelijk te gebruiken bij deze kinderen. Het is ook niet nodig, want voor deze groep valt er genoeg te ontdekken in het hier en nu en het echte leven. Vanaf twee jaar kunnen media een grotere rol krijgen in de wereld van het jonge kind. 

De stichting Mijn Kind Online, inmiddels ondergebracht bij Kennisnet, geeft richtlijnen voor mediagebruik (Rapport App noot muis, PDF-bestand). Belangrijker dan de tijd limiteren, is het mediagebruik zelf en de begeleiding door volwassenen.

Mediawijzer.net biedt de Mediadiamant als hulpmiddel om in gesprek te gaan met ouders over mediaopvoeding. Plezier, inhoud, veiligheid, samen en balans staan daarbij centraal. 

De kinderopvang kan de volgende richtlijnen hanteren:

  • Wees je bewust van het voorbeeld dat je geeft aan ouders en kinderen en denk na over jouw rol als mediaopvoeder. Zorg voor een balans tussen online en offline spel.
  • Gebruik alleen goede mediaproducten die inhoudelijk aansluiten bij het ontwikkelingsniveau van peuters en onderzoek hoe bruikbaar en betrouwbaar een app bijvoorbeeld is.
  • Zet media bewust in als middel en begeleid online spel. Samen spelen betekent ook zorgen voor interactie: praat erover, laat kinderen reageren. Dat is niet alleen goed voor de ontwikkeling van kinderen, maar het verhoogt ook het speelplezier.
  • Gebruik de mogelijkheden van media: vergroot de wereld van kinderen door hen iets te tonen dat ze jou in de werkelijkheid niet kunt laten zien. Koppel er een fysieke activiteit aan vast, zo legt je verbanden tussen digitaal en fysiek spel.
  • Neem de regie en zorg voor een veilige omgeving door bewust met media om te gaan, kinderen goed te begeleiden en geen persoonlijke devices zoals tablets of smartphones te gebruiken.

Voorbeeld zaadjes planten

Op de groep leest pedagogisch medewerker Petra het prentenboek ‘De tuin van Nijntje’ voor. Na het lezen en bespreken van het boekje haalt Petra zaadjes, aarde en potjes tevoorschijn. De kinderen gaan zelf ook zaadjes planten! De geplante zaadjes zetten ze in de vensterbank en iedere dag komen de kinderen kijken of de plantjes als groeien, maar wat duurt dat lang… Petra besluit om in kleine groepjes de gelijknamige app bij het prentenboek erbij te pakken. Ze heeft het verhaaltje met behulp van de app zelf ingesproken en tijdens het interactieve verhaal kunnen de kinderen Nijntje helpen met de tuin omspitten, de grond gladharken, peentjeszaad zaaien, de zaadjes water geven en de peentjes oogsten. Petra bespreekt tijdens het verhaal wat de kinderen zien en doen. 

Aan de slag met mediaopvoeding op 4 pijlers

Uit onderzoek weten we dat het effectief is wanneer je activiteiten uitvoert op de volgende pijlers:

  • beleid, 
  • ontwikkelen, 
  • omgeving,   
  • signaleren.

Aan welke activiteiten je kunt denken lees je hieronder. Kijk voor achtergronden over de pijlers bij Wat is Gezonde Kinderopvang

Beleid inhoud

  • Mediaopvoeding begint met een visie opstellen. Doe dat met het team en betrek ook de ouderraad. Laat het beleid zich niet beperken tot regels, maar bespreek de manier waarop je media inzet. Op Sardes.nl kun je gratis de toolbox ‘visie op media in de kinderopvang’ downloaden die jou daar bij kan helpen.
  • Neem in het pedagogisch beleidsplan een alinea op over mediaopvoeding, en laat ouders zien hoe jij media op een bewuste en actieve manier inzet.
  • Mediaopvoeding begint met een visie opstellen. Doe dat met het team en betrek ook de ouderraad. Laat het beleid zich niet beperken tot regels, maar bespreek de manier waarop je media inzet. Op Sardes.nl kun je gratis de toolbox ‘visie op media in de kinderopvang’ downloaden die jou daar bij kan helpen.
  • Neem in het pedagogisch beleidsplan een alinea op over mediaopvoeding, en laat ouders zien hoe jij media op een bewuste en actieve manier inzet.

Ontwikkelen inhoud

  • Zet media niet in als zoethoudertje, maar zet ze bewust in als middel om kinderen te laten spelen en daarmee hun ontwikkeling te ondersteunen, náást boeken en speelgoed. Gebruik media als startactiviteit, als verwerkingsactiviteit of als differentiatiemiddel. Zo bied je kinderen een extra speelcontext waarmee je bijvoorbeeld woorden uit een thema weer gebruikt.
  • Een fysieke beleving heeft altijd de voorkeur boven een filmpje. Vraag je af wat de meerwaarde is van digitale beelden. Is het mogelijk om zelf met de kinderen naar zee te gaan? Dan heeft dat de voorkeur. Of kun je met een filmpje een wereld laten ontdekken die fysiek niet mogelijk is? De pedagogisch medewerker bepaalt hoe en wanneer het iets toevoegt aan de spelactiviteiten.
  • Het is de belangrijkste taak van pedagogisch medewerkers te zorgen dat kinderen zich optimaal ontwikkelen. Media kunnen daarbij een middel zijn, maar de pedagogisch medewerker activeert de ontwikkeling van kinderen door interactievaardigheden toe te passen.
Heeft jullie organisatie een coach Gezonde Kinderopvang?

Gebruik de  themamodule Mediaopvoeding uit de scholing van Gezonde Kinderopvang. Daarmee help je pedagogisch medewerkers hun kennis en vaardigheden rond dit thema te verdiepen. Log in op Mijngezondekinderopvang.nl.

Omgeving inhoud

  • Het gedrag van de pedagogisch medewerker bepaalt mede hoe kinderen met media omgaan. Denk maar eens aan op de telefoon kijken tijdens eten of spelen, en op welke tijden en hoe lang de computer of televisie aanstaat. Geef het goede voorbeeld als je wilt dat kinderen een goede balans weten te vinden tussen digitaal en fysiek spel.
  • De verbinding met andere activiteiten speelt een belangrijke rol: door digitaal en fysiek spel af te wisselen en de verbinding tussen beide te leggen, ontwikkelen kinderen zich op verschillende manieren en op verschillende gebieden.
  • Gebruik de tablet vooral in een kleine kring. Vanwege het schermformaat, maar ook omdat het de interactiemogelijkheden vergroot. Zet de tablet op kijkhoogte en kijk zelf mee. Wil je in een grotere groep kijken, zorg dan voor een groter scherm op kijkhoogte van de kinderen. 
  • Ouders spelen de grootste rol  in de mediaopvoeding van hun kind. Realiseer je dat jullie als kinderopvang een voorbeeld voor hen bent,  ouders weten zelf vaak niet goed hoe ze met media om moeten gaan. Neem ouders hier daarom in mee. Informeer ze over de zorgen en kansen van mediagebruik en hoe zij hier aan kunnen bijdragen.
  • Organiseer bijvoorbeeld een ouderavond over mediaopvoeding, deel informatieve sites met ouders in de nieuwsbrief en geef ze voorbeelden hoe zij digitale activiteiten kunnen koppelen aan offline activiteiten. 

Signaleren inhoud

Media en jonge kinderen zijn een gevoelig onderwerp. Veel ouders, maar ook pedagogisch medewerkers zijn aanvankelijk tegen media inzetten in de kinderopvang. Ze maken zich zorgen dat kinderen niet meer voldoende (buiten)spelen. Praat er daarom samen met ouders over. Informeer hen over geschikte media voor jonge kinderen en het belang van goede begeleiding, en inspireer ze na te denken over mediaopvoeding binnen het gezin. Laat ouders zien hoe je eenvoudig en effectief een koppeling tussen digitaal en fysiek spel maakt. 

Voorbeeld Mokido

Kinderdagverblijf Mokido in Moergestel (Humanitas) trainde de pedagogisch medewerkers in bewust en actief mediagebruik. Ze kennen de mogelijkheden van media, maar zijn ook kritisch over het gebruik. De winst zit in de koppeling tussen een digitale en fysieke activiteit, waardoor zij een thema gevarieerd aan bod laten komen. Het aanvullend gebruik van de iPad nemen ze mee in de activiteiten, waarbij ze nadenken over hoe ze de verbinding kunnen leggen.

Zandtaartjes maken

Op een regenachtige zomerochtend bedenken kinderen bijvoorbeeld wat ze nodig hebben om zandtaartjes te maken. Ze tekenen schepjes en emmers. Maar hoe maak je nu een zandtaart? Pedagogisch medewerker Myra haalt er een aflevering van ‘Het Zandkasteel’ bij. Sassa en Toto van het Zandkasteel maken ook zandtaartjes, hoe zouden zij dat doen? Samen bekijken ze de aflevering. Myra stelt een kijkvraag en reageert op reacties van kinderen. De kinderen zijn actief en betrokken. Myra daagt de kinderen uit om zelf zandtaartjes te maken. Het is weer droog. Ze doen hun jassen aan en de kinderen gaan in de zandbak aan de slag. 

Meer informatie

Ondersteuning nodig?

  • Mail een ambassadeur Gezonde Kinderopvang. Dat is een ervaren coach die graag met je meedenkt.  
  • Bij bibliotheken kun je terecht voor meer informatie over geschikte digitale prentenboeken. 
  • Wil je aan de slag met mediaopvoeding in de kinderopvang? Kijk voor inspiratie en tools op Sardes.nl.